Freedom Finance Global Орталық Азия елдері: Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан тұрғындарының тұтынушылық сенімін, инфляциялық және девальвациялық күтулерін он сегізінші ай зерттеп келеді. 2024 жылғы желтоқсанда тұтынушылық сенімділіктің біркелкі серпіні байқалды. Қазақстандағы өсім Тәжікстандағы құлдыраумен томсартылды, ал басқа екі елде бейтарап динамика байқалады. Дегенмен, инфляциялық көңіл-күй динамикасында қараша айының күрт нашарлауынан кейін барлық мемлекеттерде шамалы жақсару байқалады. Өңірдегі девальвациялық күтулер жалпы алғанда төмендеген, алайда бұл тұрғыда Қазақстан теңгенің әлсіреуі аясында ерекшеленуін жалғастырып отыр.
Аяқталған 2024 жыл өңір үшін орташа жағымсыз үрдістермен өтті. Егер Қырғызстан тұтынушылық сенімде айтарлықтай жылдық прогресс көрсетсе, басқа елдерде мұндай жағдай байқалмайды. Өзбекстандықтар үшін өткен жыл жақсы болмағаны айқын және Орталық Азия аймағы бойынша көрші елдердің жақсаруы аясында Өзбекстан жыл қорытындысы бойынша екінші сатыдан төмен түсті. Тәжікстан біріншілікті ұстап тұрса да, соңғы жылды орташа жағымсыз үрдістерге көшумен аяқтады. Ал Қазақстан үшін 2024 жыл бейтарап жыл болды, тұтынушылық сенім мүлдем өзгермеді деуге болады. Дегенмен, Орталық Азия елдерінің CCI-лері бейтарап шекарадан 100 пунктке жоғары орналасқан, бұл жағымсыз жауаптардың басым екенін көрсетеді.
Қазақстан мен Өзбекстанда сарапшылар халық санына шамалас ай сайын 3 600, Қырғызстанда 1 600 және Тәжікстанда 1 200 сауалнамадан жинайды. Зерттеулер әлемнің көптеген елдерінде тұтынушылық сенімділік индекстерін алу үшін пайдаланылатын және United Research Technologies Group компаниясы жергілікті міндеттерге бейімделген әдіснамаға негізделеді. Деректерді жинау әдісі - телефон арқылы сұрау. Пікіртерім сауалнамасы бейімдендірілген: зерттеу респонденттердің ана тілінде жүргізіледі.
Қазақстан
Желтоқсанда Қазақстандағы тұтынушылық сенім индексі қарашадағы құлдыраудан кейін 104,8 пунктті құрап, айтарлықтай қалпына келгенін көрсетті, бұл зерттеудің бүкіл уақытындағы екінші ең жоғары көрсеткіш болды. Респонденттердің көңіл-күйі барлық бес қосалқы индекс бойынша жақсарды. Айта кетейік, 2024 жылы тұрғындардың тұтынушылық сенімі 0,1 пункте ғана артып, бар-жоғы 0,1 пунктке ғана өсумен (2023 жылғы желтоқсандағы көрсеткішке қатысты 2024 ж. желтоқсан көрсеткіші) өзгерген жоқ деуге болады. Тұтастай алғанда, қазақстандықтар жеке материалдық жағдай мәселесінде пессимистік көңіл-күйге ауды, бірақ бұл ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайларды бағалаудың жақсаруымен өтелді.
Жеке материалдық жағдай бойынша болжамдардың қалпына келуі
Келесі 12 айдың көкжиегінде жеке материалдық жағдайдың өзгеруі болжамының қосалқы индексі 4,5 пунктке қалпына келіп, 132,5 пункт болған қазан деңгейіне қайта оралды. Материалдық жағдайымыз жақсарады деп санайтындардың үлесі қарашадағы 47,2% -дан желтоқсанда 50,8% -ға дейін өсті. Бірақ 2023 жылдың соңымен салыстырғанда бұл көрсеткіш айтарлықтай төмен болып шықты. Осыдан бір жыл бұрын оптимистердің үлесі 53% -ды құраған болатын.
Жас бөлінісінде оптимизмнің айлық өсуі барлық топтар бойынша жүреді. Ең елеулі жақсару 29 жасқа дейінгі жастар арасында тіркеледі, онда оң көзқарастағы респонденттердің үлесі 61,3% -дан 66,5% -ға дейін өсті. Бұл көрсеткіш барлық жас топтары арасында үздік болып табылады. 60 жастағы аға буын өкілдері бәрінен нашар жауап берді. Алайда олардың арасында да оптимизмнің өсуі байқалады: қазақстандықтардың 35,9% қараша айында 32,5% -ға қарсы жауаптардың оң нұсқаларын таңдады.
Өңірлік жоспарда жеке материалдық жағдайдағы өзгерістердің болжамы бойынша оптимизмнің ең көп ұлғаюы Қызылорда және Батыс Қазақстан облыстарында байқалады, онда оң жауаптардың үлесі тиісінше 13 және 11 п.п. өсті. Нәтижесінде дәл осы оңтүстік облыстың өкілдері желтоқсан айында ең жақсы нәтиже көрсетті. Солтүстік Қазақстан облысының тұрғындары ең нашар деп жауап берді, онда таяудағы 12 айда жеке материалдық жағдайды жақсартуды болжайтындардың үлесі 37,6% -ды ғана құрады. Бұл ретте көрсеткіш қараша айымен салыстырғанда 8,3 п.п. төмендеді.
Ірі сатып алулар үшін жағдайлардың қалпына келуі
Ірі сатып алулардың қолайлылығын бағалаудың қосалқы индексі қарашамен салыстырғанда 4,1 пунктке қалпына келіп, 74 пунктке жетті. Бұл нәтиже соңғы 4 айда үздік болып шықты және 2023 жылдың соңындағы көрсеткіштен 3,3 пунктке асып түсті. Ірі сатып алулар үшін ағымдағы жағдайларды қолайлы деп санайтын қазақстандықтардың үлесі 30-дан 31,8% -ға дейін өсті. Бұл ретте бір жыл бұрын бұл көрсеткіш 29,3%-ға ғана жеткен болатын.
Жас топтары арасында 30-44 жастағы респонденттер ғана оптимизмнің айтарлықтай өсуін көрсетті. Олардың ішіндегі оң жауаптар үлесі 27,8% -дан 31,8% -ға дейін өсті, бұл жас топтары арасындағы екінші нәтиже болды. 29 жасқа дейінгі жастар бәрінен жақсы жауап берді - 38,1%, бірақ бұл көрсеткіш қарашадағы көрсеткіштен сәл жоғары. Жасы 60-тан асқан адамдар 26,8% -дық нәтижемен бәрінен де нашар жауап беруде, бұл қарашадағы көрсеткіштен 1,8 пайыздық пунктке жоғары.
Өңірлік бөліністе ең айтарлықтай жақсаруды Батыс Қазақстан облысы көрсетті, онда оң жауаптардың үлесі 19,7% -дан 37% -ға дейін өсті. Дегенмен, желтоқсанда Маңғыстау облысы 39,6% көрсеткішпен көш бастады, бұл қараша айына қарағанда 11% -ға жоғары. Сондай-ақ, айтарлықтай айлық жақсару Қостанай, Атырау және Абай облыстарында тіркеледі, онда оптимистердің осындай үлесінің өсуі 6-8 п.п. құрады. Екінші жағынан, ең нашар нәтижені Жетісу облысының респонденттері көрсетті, онда оң жауаптардың үлесі 22,4% -ды ғана құрады, бұл орташа республикалық көрсеткіштен айтарлықтай төмен.
Инфляциялық бағалар мен күтулер әртүрлі динамиканы көрсетті
Екінші ай қатарынан Қазақстан тұрғындарының инфляциялық бағасы өсімді көрсетіп отыр. Өткен айдың көкжиегінде респонденттердің 42,6% (қарашада - 40,9%) бағаның күшті өсуін көрсетті. Ал жыл көкжиегінде бағаның тез өсуін байқағандардың үлесі осыған ұқсас қарқынмен өсті: қарашадағы 49,9% -дан соңғы деректерді жинау сәтінде 52,4% -ға дейін. Дегенмен өткен жылмен салыстырғанда инфляция біршама жоғары болған кезде бұл көрсеткіштер 5-6 п.п. төмендеді.
Ал қазақстандықтардың инфляциялық болжамдары қарашадағы жылдық максимумдардан кейінгі бағалауларға қарағанда төмендегенін көрсетті. Бір айдың көкжиегінде бағаның күшті өсуін күтетін адамдардың үлесі 30,6% -дан 24,7% -ға дейін күрт төмендеді, ал келесі 12 айдың көкжиегінде бағаның өсуін күтетіндердің үлесі қараша айындағы 27,5% -дан соңғы пікіртерім сәтіндегі 25,6% -ға дейін төмендеді.
ҚР Ұлттық банкінің инфляциялық бағалау және күтулер бойынша осындай зерттеуі күтулер мәселесінде емес, бағалау мәселесінде ұқсас динамиканы көрсетті. Ұсынылған деректерге сәйкес бағаның күшті өсуін күтетіндердің үлесі бір жыл ішінде 22% -дан 30,2% -ға дейін күрт артты. Ал бір айдың көкжиегінде осыған ұқсас көрсеткіш 27,1% -дан 32,8% -ға дейін өсті. Бұл көрсеткіштің екеуі де 2022 жылдың желтоқсанынан бері ең жоғары көрсеткіш болып отыр. Инфляциялық бағалар да анағұрлым айтарлықтай өсімді көрсетті. Егер бағаның өсуін бағалау бойынша соңғы айда респонденттер үлесі 32,4% - дан 37,8% - ға дейін өскен болса, бағаның жылдам өсуін көрсететіндердің үлесі алдыңғы 12 айда 40,2% - дан 45% - ға дейін өсті.
Жекелеген тауарлар мен қызметтердің ішінде қазақстандықтардың көбісін азық-түлік бағасының айтарлықтай өсуін алаңдатуда. Халықтың пікірінше, ең көп қымбаттаған топ-4 тауар қатарынан он алтыншы ай бойы өзгеріссіз қалып отыр. Оған «Ет және құс», «Сүт және сүт өнімдері», «Нан және нан-тоқаш өнімдері» және «Көкөністер мен жемістер» санаттары кіреді. Жоғарыда аталған барлық өнімдер бағасының күшті өсуін байқаған адамдардың үлесі қарашамен салыстырғанда орта есеппен 1,9 пайыздық пунктке өсті, бұл инфляциялық бағалау сауалнамасына сәйкес келеді. Нан және нан-тоқаш өнімдері бағасының күшті өсуін атап өткендер үлесі 21,1% - дан 23,6% - ға дейін едәуір өсті. Соған қарамастан өсу қарқынын (4-5 п.п.) мынадай тауарлар көрсетті: өсімдік майы, ұн және кофе мен шай. Ресми статистикаға сәйкес нан бағасы желтоқсанда а/а 0,2% ғана, ал өсімдік майының бағасы елеулі а/а 2,9%-ға өсті. Сонымен қатар, кофе бағасының едәуір айлық өсімін - а/а 0,8% атап өтейік.