Қазақстанда қор нарығына деген қызығушылық айтарлықтай артты. Азаматтар инвестицияны банк депозиттеріне балама ретінде жиі қарастыра бастады. Алайда жеке тұлғалар үшін биржалық саудаға қол жеткізу тек брокер арқылы мүмкін. Бұл салада ақпараттық-ағартушылық жұмыс жүргізіліп жатқанына қарамастан, кейбір отандастарымыз алаяқтардың арбауына түсіп қалып жатады.
«Деловой Қазақстан» қор нарығы саласының сарапшыларынан пікір алып, сізге брокермен жұмыс істеп табыс табудың, алаяқтарға алданып, соңғы қаражатыңызды жоғалтпаудың бес белгісін ұсынады.
Брокер деген кім өзі?
Алдымен брокердің кім екенін түсініп алайық. Брокер — инвестор мен қор нарығы арасындағы дәнекер. Қазақстандықтар брокерлік лицензиясыз қазақстандық (KASE, AIX) немесе шетелдік (NYSE, NASDAQ) биржаларда сауда жасай алмайды. Сондықтан қор нарығына қаржы салғысы келетін жеке тұлғалар міндетті түрде лицензиясы бар делдал арқылы есепшот ашуы керек.
@pongpun/Freepik
Нағыз брокер — лицензиясы бар брокер
Қазақстанда мұндай қызмет көрсететін бірқатар ресми компаниялар бар. Барлығы ресми тізілімге енгізілген және өз жұмысын жүргізуге қажетті лицензияға ие.
Shutterstock and Wikimedia Commons
«Ең бастысы — тек лицензиясы бар брокермен жұмыс істеу. Лицензия туралы ақпаратты Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (ҚНРДА) сайтынан тексеріңіз. Егер күмәнді сілтемелер арқылы ақша аударуды ұсынса, бас тартқаныңыз жөн. Сенімді брокерде ресми реквизиттер болады, ал оның қызметкерлері ешқашан ешбір тәуекелсіз жоғары пайыздық табысқа кепілдік бермейді» Halyk Finance компаниясының басқарушы директоры Жанна Нұралина
Айта кетейік, кейбір брокерлер өз қызметін Астана Халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) арқылы жүргізеді. Мұндай жағдайда тексеруді АХҚО тізілімі бойынша жасау керек. Таңдаған брокердің ресми тізімдердің бірінде болуы өте маңызды. Ешқашан делдалмен жеке адам ретінде, компанияның бақылауынсыз бейресми келісім жасамаңыз.
Kapital.kz
Ал Freedom Broker баспасөз қызметі мынаны атап өтті: жеке кабинеттің құпиясөздері, бір реттік кодтар сияқты авторизациялық деректерді үшінші тұлғаларға беруге болмайды. Есепшотты толықтыру, ақша шығару және басқа да операциялар компаниямен жасалған келісімшарт аясында және тек ресми реквизиттер арқылы жүргізілуі тиіс.
«Брокерлік компаниялар клиенттің қаражатын үшінші тұлғаларға бергені үшін немесе компанияның ресми шоттары арқылы емес, өзге жолмен жасалған операциялар үшін жауапкершілікке тартылмайды» Freedom Broker
Тым белсенді жарнама — күмән тудыратын белгі
Алаяқтардың тағы бір белгісі — өте белсенді жарнама мен «суық қоңыраулар» деп аталатын күтпеген қоңыраулар. Егер сіз инвестициялау туралы тек ойлап жүрсеңіз, ал сізге бірінші болып «мамандар» хабарласып, өз қызметін ұсынса — бұл күдік тудыруы тиіс. Өкінішке қарай, қазіргі уақытта бұл нарықта түрлі алаяқтар көбейіп кетті. Олар тез баюдың сан алуан тәсілдерін ұсынып, ақшаны жеке есепшотқа аударуды талап етеді.
Money Experts брокерлік-дилерлік компаниясының мамандары бұл құбылысты растайды: «Қазіргі таңда Қазақстанда халықты түрлі сылтаумен алдап, ақша алудың белең алғанын байқап отырмыз. Алаяқтар өздерін “брокер”, “басқарушы компания” деп таныстырып, пассив табыс арқылы үлкен кіріс уәде етеді. Бірақ бұл – ақша алудың тәсілі ғана. Есте сақтаңыз: ақша тек ресми брокерлік шот арқылы аударылуы тиіс. Әйтпесе, жинақтарыңыздан айырылып қалуыңыз мүмкін».
Тәуекелсіз нарық болмайды
Егер брокер сізге «ешқандай тәуекел жоқ» деп сендірсе — бұл тағы бір ескерту белгісі. Қор нарығы — бұл жаһандық қаржы жүйесінің бір бөлігі, ол үнемі өзгеріп тұратын тәуекелдер мен құбылмалылыққа толы. Тәжірибелі брокер осыны ескеріп, клиентке тиімді ұсыныстар ұсынады. Ал егер бәрі оңай және тәуекелсіз делінсе — бұл алдау болуы ықтимал.
Kapital.kz
UD Capital активтерді басқару департаментінің директоры Дамир Сейсебаев бұл жайлы былай дейді:
«Тіпті мемлекеттік облигацияларға инвестиция салғанда да, инвестор пайыздық мөлшерлеменің өзгеру қаупіне тап болады. 100% табысқа кепілдік беретін құрал жоқ. Егер компания ешқандай тәуекелсіз жоғары табыс уәде етсе — бұл алаяқтықтың белгісі» UD Capital активтерді басқару департаментінің директоры Дамир Сейсебаев
Есте сақтаңыз: брокер сізге түрлі құралдарды — акциялар, облигациялар, акция кепілдігімен жасалатын своптар және талдамалық ұсыныстар бере алады. Бірақ шешімді тек сіз қабылдайсыз. Нарық әрдайым құбылмалы, ал шығын кезіндегі айырманы брокер қайтарып бермейді — қор нарығы дәл осылай жұмыс істейді.
Kapital.kz
Алтын таулар — бұл елес
«Тегін ірімшік тек қақпанда болады» деген жақсы мақал бар. Егер брокер сізге қысқа уақытта қаражатыңызды екі-үш есе көбейтемін десе — бұл алаяқтық схемасы болуы мүмкін. Мұндай уәделермен талай «қаржы пирамидалары» клиенттерін тартқан.
Іс жүзінде инвестициялау — бұл білім мен тәжірибеге сүйенетін, күрделі және ұзақ процесс. Қайтарым көбіне нарықтағы өзгерістерге дұрыс әрекет ете білетін, сауатты брокерге байланысты болады.
«Әлемдік нарық индекстерінің жылдық табысы сирек жағдайда 20%-дан асады. Егер бір брокер сізге жыл сайын 50–100% табысқа кепілдік берсе — бұл күдік тудырады. Шынайы құралдар да валюталық курстар, нарық конъюнктурасы немесе геосаяси факторлар әсерінен құбылып тұрады» «Еуразиялық Капитал» АҚ талдау бөлімінің өкілі Әли Сағындыков
Сіз инвестиция — бұл оңай байып кетудің жолы емес екенін түсінуіңіз керек. Мұнда сәттілік көбіне брокердің біліктілігіне және нарықты түсінуіне байланысты. Ал ғажайыптар тек ертегілерде ғана болады.
Инвестициялық стратегияда жеке тәсіл маңызды
Сондай-ақ жеке мақсаттар мен инвестициялық мерзімді ескеру өте маңызды. «Standard» инвестициялық компаниясы» АҚ Тікелей сату басқармасының бастығы Михаил Монин былай дейді:
«Клиентке жеке тәсіл қолдану — тұрақты табыс әкелетін және жоғары табыстылық мүмкіндігі бар активтерді біріктіретін теңгерімді портфель жасауға көмектеседі. Бірақ қосымша тәуекелге дайын екенін тек инвестордың өзі шешеді. Кәсіби брокер ешқашан нарық әрдайым өсіп отырады деп уәде бермейді — құбылмалылық әрқашан бар» Михаил Монин, «Standard» инвестициялық компаниясы» АҚ Тікелей сату басқармасының бастығы
Сондықтан сауатты брокер сізге құралдар жиынтығын ұсынып, тәуекелдерді қалай бағалауды түсіндіреді. Бірақ ол ешқашан сізге «жедел байып кетудің» сиқырлы әдісін ұсынбайды.
Liter.kz
Клиентке қызмет көрсету — сапа көрсеткіші
Брокерлік компаниялардың көпшілігінде клиенттерге ыңғайлы онлайн-қосымшасы болады. Мұндай қосымшаларда мәліметтерді қорғау, екі факторлы аутентификация қарастырылған және нарыққа, талдау құралдарына, портфель мониторингіне қол жеткізу мүмкіндігі бар. Сондай-ақ компанияның комиссиялары (акциялар мен облигациялар сатып алу/сату, ақша шығару), абоненттік төлемнің болуы немесе болмауы туралы нақты ақпарат ұсынылады.
Клиентпен жақсы байланыс та маңызды. Кез келген мәселе туындағанда шұғыл түрде кері байланыс жасай алуы тиіс. Ең бастысы — клиентке деген құрмет, қысым немесе тықпалаудың болмауы.
Canva
Инвестицияны сенімді етуге көмектесетін алты негізгі ереже:
- Брокердің лицензиясын ҚНРДА немесе АХҚО сайтынан тексеріңіз.
- Тарифтер мен келісімшартты мұқият оқыңыз: комиссиялар анық көрсетілуі керек.
- Қауіпсіздікке мән беріңіз: тек ресми қосымшалар мен шоттарды пайдаланыңыз.
- Нарықтық тәуекелдерді ұмытпаңыз: ешбір құрал 100% табысқа кепілдік бермейді.
- Қаржылық сауаттылықты арттырыңыз: бағалы қағаздармен сауда, инфляция, нарық конъюнктурасының негізгі қағидаларын біліңіз.
- Қаржылық гигиенаны сақтаңыз: құпиясөздерді қауіпсіз жерде сақтаңыз, күрделі комбинациялар қолданыңыз, екі факторлы аутентификацияны орнатыңыз.
Егер брокер тарапынан заңбұзушылықтар орын алса, ҚНРДА-ға, ал алаяқтық белгілері болса — құқық қорғау органдарына жүгіну қажет. Бұл арқылы сіз тек өз жинақтарыңызды сақтап қалмай, басқаларға да көмектесесіз.
Тәуекелдерді басқару — табыс кілті
Брокер таңдауда және алаяқтардан қорғану туралы әңгімені қорытындылай келе, тәуекелдерді сауатты басқарудың маңыздылығын атап өткен жөн. Дәл осы қабілет жиі капиталды сақтап қалу мен көбейтудің шешуші факторы болады. Сондықтан негізгі қағидаларды ұстану және өз мүмкіндіктеріңізді дұрыс бағалау өте маңызды.
N1Broker инвестициялық компаниясының ұсынысы бойынша, жаңадан бастаған инвесторлар келесі негізгі қағидаларды ұстануы тиіс: соңғы қаражатты салмау, активтерді әртараптандыру және стоп-лосс қолдану. Бұл тәсілдер шығынды азайтып, нарық тұрақсыз болған кезде сабыр сақтауға көмектеседі. Сонымен бірге қаржылық сауаттылық пен дербестік өте маңызды. Жауапты инвестор тек өзі түсінетін құралдарға қаржы салады және шешімді саналы түрде қабылдайды. Уоррен Баффеттің сөзімен айтқанда: «Егер біреу сізге жоғары табысқа кепілдік берсе — одан аулақ жүріңіз».
Осы ережелерді сақтап, мамандардың кеңесіне құлақ түрсеңіз, алаяқтардың арбауына түсу ықтималдығы төмендейді. Инвестициялық табыстың басты шарты — қаржылық сауаттылық, деректерді тексере білу және асығыс шешім қабылдамау. Қор нарығы тек осы қағидаларды ұстанатындарға есік ашады.
