Қазақстанның Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРДА) жаңа кезеңге қадам басып отыр. Банктер туралы жаңа Заң жобасы елдің қаржы секторы үшін жүйелі өзгерістерге жол ашады, деп хабарлайды DKnews.kz.
Қазақстан банк жүйесі үшін 2025 жыл бетбұрыс кезеңі болмақ. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Ұлттық Банкпен бірлесіп, Банктер және банк қызметі туралы жаңа Заң жобасын әзірледі. Бұл құжат банк секторын дамытудағы стратегиялық реформалардың өзегіне айналмақ.
Жаңа заңнамалық бастаманың негізі – Мемлекет басшысының 2024 жылғы 2 қыркүйектегі «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Жолдауында белгіленген тапсырмалар.
Агенттік Төрағасы Мәдина Әбілқасымованың айтуынша, бұл заң:
- экономикалық процестерді жандандыруға,
- ашық әрі орнықты банк жүйесін қалыптастыруға,
- финтех пен цифрлық шешімдерді қолдауға бағытталған.
Салмақты негіз: банк секторының қазіргі ахуалы
Банк секторы бүгінде Қазақстан қаржы нарығының ең ірі әрі маңызды бөлігі. Оның жиынтық активтер көлеміндегі үлесі 90%-ды құрайды.
2024 жылдың қорытындысы:
- Банк секторының активтері 19,7% өсіп, 61,6 трлн теңгеге жетті;
- Соңғы 5 жылдағы орташа жылдық өсім — 18%;
- Депозиттер көлемі екі есе артқан (2020 жылдан бастап), бұл банк жүйесіне деген сенімнің өскенін көрсетеді;
- Жоғары өтімді активтер — активтердің 30%-ы;
- Несие портфелі 35,8 трлн теңге (+20%), ал NPL 90+ — 3,3%, провизиялармен қамтылуы — 67%;
- Меншікті капитал — 8,9 трлн теңге (+30%), бұл өткен жылдардағы бөлінбеген пайданың өсуімен байланысты;
- Капитал жеткіліктілігінің көрсеткіштері нормативтен едәуір жоғары (k1 – 20,4%, k2 – 22,0%).
Бұл сандар банк жүйесінің орнықтылығын және реформаларды енгізуге қолайлы макроэкономикалық ортаның қалыптасқанын айғақтайды.
Жеті бағыт – жүйелі реформа
Банктер туралы жаңа Заң жобасы жеті стратегиялық бағытты қамтиды. Бұл бағыттар халықаралық стандарттарға негізделген және қазақстандық нарықтың ерекшеліктерін ескерген.
1. Лицензиялау жүйесін жаңғырту
Ең басты жаңалық — базалық банктік лицензияның енгізілуі. Оның негізгі сипаттамалары:
- Жаңа қатысушыларға нарыққа шығуға оңтайлы жағдай жасайды;
- Капиталға қойылатын төмендетілген талап (10 млрд теңгеге дейін);
- Шектеулі операциялар көлемі, тәуекелдерді басқару мен қадағалау жүктемесінің жеңілдеуі.
Бұл тәсіл аймақтарда жұмыс істейтін МҚҰ үшін тиімді құрал болады. Сонымен қатар:
- Исламдық банкинг бағытындағы қызметке қосымша лицензия алу тетігі ұсынылады;
- Халыққа қызмет көрсететін қаржы ұйымдарына қойылатын талаптар күшейтіледі (комплаенс, ақпараттық қауіпсіздік, тұтынушы құқықтарын қорғау).
2. Іс-қимыл қадағалау және тұтынушы құқығы
Жаңа заң:
- Пруденциялық қадағалаумен тең дәрежеде маңызға ие іс-қимыл қадағалау жүйесін енгізеді;
- Қаржылық өнімге жауапкершілік принципін бекітеді (әзірлеу – жарнама – ұсыну – мониторинг);
- Ақпаратты ашу, қаржылық сауаттылықты арттыру, омбудсман институтының рөлін күшейту секілді жаңашылдықтарды қамтиды.
3. Төлемге қабілетсіз банктерді реттеу
Үш сатылы модель ұсынылады:
- Күшейтілген қадағалау;
- Қаржылық орнықтылықты қалпына келтіру;
- Реттеу режимі (уақытша әкімшілік, өміршеңдігін бағалау).
Мақсат — мемлекеттік қолдауды шектеу және қаржы жүйесі үшін жүйелік тәуекелдерді азайту.
4. Халықаралық стандарттарға сай реттеу
2023 жылы өткен ХВҚ мен Дүниежүзілік банктің FSAP бағалауының ұсынымдары негізінде:
- Пруденциялық талаптар күшейеді;
- Макропруденциялық құралдар кеңейтіледі;
- Басшылық құрамға біліктілік талаптары енгізіледі (тәуекел-менеджмент, ішкі аудит, комплаенс).
5. Несие беруді ынталандыру
ШОБ-ты қолдау — басты мақсаттардың бірі. Бұл бағытта:
- Синдикатталған кредиттер дамытылады;
- Кепілдік қоры құрылады;
- Факторинг және басқа құралдарды дамыту көзделеді.
Бұл қадамдар кәсіпкерлер үшін қаржыландыруға қолжетімділікті кеңейтеді.
6. Заңнаманың құрылымын оңтайландыру
Заң банктің өмірлік цикліне (ашу – лицензиялау – жұмыс – жабу) сай қисынды түрде құрылмақ. Ескірген және қайталанатын нормалар алынып тасталады.
Акционерлер мен басшылыққа қойылатын талаптар жеке заңға («Мемлекеттік реттеу, бақылау және қадағалау туралы») көшіріледі.
7. Цифрлық инфрақұрылым және активтер
Ұлттық цифрлық қаржы инфрақұрылымын дамыту:
- Цифрлық активтерді заңнамалық реттеу;
- Жасанды интеллект, Big Data, финтех құралдарын заңды деңгейде орнықтыру;
- Цифрлық қауіпсіздік пен сенімділікті қамтамасыз ету.
Бұл мәселе бойынша толық ұсынысты кейін Ұлттық Банк ұсынады.
Халықаралық сарапшылармен ынтымақтастық
Жаңа заң жобасы ЕҚДБ, ХВҚ, KPMG, Dentons және Oliver Wyman сияқты халықаралық ұйымдардың қатысуымен дайындалды. Бұл:
- Заңнаманың ашықтығын;
- Озық тәжірибелерге сәйкестігін;
- Қазақстанның инвесторлар алдындағы тартымдылығын арттырады.
Жүйелі даму платформасы
Банктер туралы жаңа Заң жобасы — бұл тек заңнамалық өзгеріс емес, ол қаржы жүйесінің архитектурасын қайта құру бастамасы.
Егер құжат Парламентте қабылданып, тиімді іске асырылса, онда ол:
- Қаржы ұйымдарының тұрақтылығын арттырады;
- Бәсекелестікті күшейтеді;
- Клиенттердің сенімін нығайтады;
- Жаңа дәуірдің талаптарына бейімделген ашық және цифрлық банктік экожүйе қалыптастырады.
Қазақстан банк жүйесінің жаңа кезеңіне аяқ басты. Бұл реформаның сәтті іске асуы бүкіл ұлттық экономиканың сапалық өсуіне серпін бермек.
