Қазақстандық медиакеңістікте соңғы уақытта қылмыстық істер аясында жүргізіліп жатқан заңды тергеу әрекеттерін азаптауға теңестіретін жарияланымдар мен мәлімдемелер жиілей түсті. Әңгіме Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 274-бабы - «Көрінеу жалған ақпарат тарату» бойынша қозғалған істер туралы болып отыр, деп хабарлайды DKNews.kz.
Бас прокуратура мұндай мәлімдемелерді шындыққа сәйкес келмейтін әрі қоғамды әдейі жаңылыстыратын ақпарат деп атап, бұл жерде құқықтық ұғымдарды саналы түрде алмастыру орын алып отырғанын көрсетеді. Бұл жағдай тек жекелеген қылмыстық істердің шеңберінен шығып, мемлекеттік институттарға деген сенім мен құқықтық жүйенің тұрақтылығы сияқты іргелі мәселелерге тікелей әсер етеді.
Сын айтушылар не дейді және манипуляция неде
Бірқатар жарияланымдар мен жария сөздерде жекелеген тұлғалар «азаптау» ұғымына төмендегідей процессуалдық әрекеттерді жатқызады:
- тергеуге шақыру;
- жауап алу;
- соттың үйқамақ түріндегі бұлтартпау шарасын таңдауы.
Алайда аталған шаралардың барлығы Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде тікелей көзделген және заң аясында қолданылады. Бұл - Еуропа елдерінде де, АҚШ-та да қолданылатын, кез келген құқықтық жүйеге тән стандартты тергеу құралдары.
Негізгі мәселе де осында: заңды процессуалдық практика заңсыз зорлық-зомбылық ретінде көрсетіліп, қоғамда жасанды резонанс қалыптастырылуда.
Қазақстан заңнамасы мен халықаралық стандарттар бойынша азаптау деген не
Қазақстан заңнамасы «азаптау» ұғымына нақты әрі айқын анықтама береді. ҚР Қылмыстық кодексінің 146-бабына сәйкес, азаптау деп лауазымды адамның қасақана түрде дене күшін қолдануы немесе психологиялық қысым көрсетуі танылады.
Бұл норма Қазақстан ратификациялаған халықаралық міндеттемелерге толық сәйкес келеді, олардың қатарында:
- БҰҰ-ның Азаптауға қарсы конвенциясы;
- азаптау мен қатыгез қарым-қатынасты құжаттауға арналған Стамбұл хаттамасы бар.
Маңызды жайт: еркіндікті кез келген шектеу, әрбір жауап алу немесе бұлтартпау шарасы автоматты түрде азаптау болып саналмайды. Мұндай баға беру үшін заңсыз күш қолдану немесе қысым көрсету белгілері нақты дәлелдермен расталуы тиіс.
Бас прокуратураның ұстанымы: заң бұзушылықтар тіркелмеген
Бас прокуратураның мәліметінше, қазіргі таңда аталған қылмыстық істер бойынша тергеу органдары тарапынан азаптау немесе өзге де заңсыз әрекеттердің жасалғаны анықталған жоқ.
Ресми ұстанымға сәйкес, барлық процессуалдық әрекеттер ҚР ҚПК талаптарын толық сақтай отырып жүргізілуде және прокуратураның тұрақты қадағалауында. Сонымен қатар, процесс қатысушыларының әрқайсысы тергеу әрекеттеріне заңда белгіленген тәртіппен шағымдану құқығына ие.
Яғни, әңгіме жабық немесе еркінен тыс жүргізілетін процесс туралы емес, нақты құқықтық шеңбері бар формалданған рәсім туралы болып отыр.
Ұғымдарды алмастыру қоғам мен экономика үшін неге қауіпті
Алғашқыда мұндай мәлімдемелер қоғамдық пікірталастың бір бөлігі ретінде қабылдануы мүмкін. Алайда олардың салдары әлдеқайда ауқымды.
Заңды тергеу әрекеттері жария түрде «азаптау» деп атала бастағанда:
- құқық қорғау және сот жүйесіне деген сенім әлсірейді;
- қоғамда құқық қолдану практикасы туралы бұрмаланған түсінік қалыптасады;
- құқықтық тұрақсыздық сезімі күшейеді;
- инвестициялық және іскерлік ахуалға теріс әсер етеді.
Бизнес пен инвесторлар үшін құқықтық ортаның болжамдылығы шешуші фактор болып табылады. Негізгі құқықтық ұғымдармен жасалатын манипуляциялар бұл болжамдылықты заң бұзушылықтардың өзінен кем емес деңгейде әлсіретеді.
Тергеуге әдейі қысым жасау - құқықтық салдарлар
Бас прокуратура көрінеу жалған ақпарат таратудың дербес қылмыстық құқық бұзушылық екенін еске салады. Сонымен қатар, заңнамада сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын тұлғаның қызметіне кез келген нысанда араласқаны үшін жауапкершілік көзделген.
Юристер атап өткендей, сөз бостандығы жауапкершіліктен босатпайды, әсіресе ақпарат саналы түрде таратылып, тергеу процесіне қысым жасау құралына айналған жағдайда.
Бұған дейін қоғамдық кеңістікте бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері тарапынан да бірқатар мәлімдемелер жасалған. Атап айтқанда, KazTAG агенттігінің бас редакторы тергеу әрекеттері барысында жанында болған полиция қызметкерінің мінез-құлқын өзі үшін психологиялық қысым ретінде қабылдағанын айтқан. Ал Orda.kz басылымының адвокаты Мұрат Адам бас редакторға қатысты үйқамақ түріндегі бұлтартпау шарасын қолдануды, өз пікірінше, жол беруге болмайтын қысым нысаны ретінде қарастыруға болатынын жария түрде білдірген.
Сонымен қатар, қадағалау органдарының бұған дейін хабарлауынша, мұндай бағалаулар субъективті сипатқа ие және Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында көзделген азаптау белгілерімен расталмайды.
