Адамзаттың ғарышты игеруде жасаған алғашқы қадамдары коммерциялық себептерге қарағанда, негізі саясаи себептерге байланысты болды. 1957 жылы «Спутник-1» серігін ұшыру, 1961 жылы Юрий Гагариннің ғарышқа аттану және 1969 жылы Айға «Аполлон 11» ғарыш кемесін қондыру – ғарышты игерудегі болашақ зерттеулер мен ұмтылыс үшін негіз болды, сондай-ақ КСРО мен АҚШ арасындағы «ғарыш жарысының» салдары болды. Кейінгі 30 жыл бойы ғарыштық бағдарламалар көбіне мемлекеттік салада қалды, NASA және «Роскосмос» сияқты ұйымдар пайда болды, бұл салаға ғылыми және коммерциялық емес құбылыс мәртебесін берді. Алайда бүгінгі күні ғарыш индустрициясындағы коммерциялық сектордың үлесі мемлекеттік бағдарламалармен салыстырғанда 77%-ды құрады.
Жаһандық ғарыш секторына инвестициялар
Дереккөз: strategyand.pwc.com
PwC-тің «Шекараларды кеңейту: ғарышқа инвестициялауға арналған практикалық нұсқаулық» зерттеуіне сәйкес, ғаламдық ғарыш секторының үлесі 469 млрд АҚШ долларына бағаланады. Инвестицияланатын капиталдың негізгі көлемі индустрияға венчурлік компаниялардан келіп түседі және жеке капиталдың (Private Equity) және аэроғарыш өнеркәсібі, телекоммуникация, IT және қаржы секторларындағы корпорациялардың шамамен 80%-ын құрайды. 2015 жылдан бастап жаһандық ғарыш секторына 600-ден астам компанияға бағытталған жалпы 47 млрд АҚШ долларынан астам жеке капитал инвестицияланды. Тартымдылығы бойынша бірінші орында АҚШ, екінші орында Ұлыбритания тұр. Бір қызығы, 2015 жылы ғарыштық инвестициялардың тек 56%-ы кіріс әкелетін компанияларға тиесілі, ал 2022 жылы бұл көрсеткіш 95%-ға жетті, бұл сектордың жетілуінің өсіп жатқанын көрсетеді.
Morgan Stanley Research конгломератының бағалауы бойынша, 2040 жылға қарай әлемдік ғарыш индустриясының көлемі 1 трлн АҚШ долларынан асуы мүмкін.
SpaceX және қайта пайдалануға болатын зымырандар
Ғарышты коммерцияландырудағы нақты бетбұрыс кезеңі 2000 жылдардың басында болды, ол кездері жеке ғарыш бағытына компаниялар белсенді назар аудара бастаған. Ол кезде негізгі мәселе орбитаға жүктерді жеткізудің жоғары құны болатын. Жағдайды түбегейлі SpaceX өзгертті.
1960-1980 жылдардағы әртүрлі деректер бойынша, инфляцияны ескере отырып, орбитаға 1 кг жеткізу құны от 10 АҚШ долларынан 1 100 мың АҚШ долларына дейін болды. SpaceX 1 кг құнын 200 АҚШ долларына дейін азайтып, орбиталық ұшыруды коммерцияландыру нышанына айналды.
Ғарыштық туризм
2010 жылдарға қарай ұзақ мерзімді коммерциялық мүмкіндіктерге бағытталған жобалар пайда бола бастады. Олардың ішінде ғарыштық туризм ерекше көзге түсті, мұнда кез келген адам Жер шарының геоид тәрізді пішінін өз көзімен көре алады. Ғарыштық туризмнің бағасы компанияға және ұшу түріне байланысты өзгереді. Қосалқы орбиталды ұшу 250 000 АҚШ долларынан 450 000 АҚШ долларына дейін, ал орбиталық миссиялар ондаған миллион долларға жетуі мүмкін. Технологияның дамуымен және бәсекелестіктің күшеюімен ғарыштық туризмнің құны төмендеп, қолжетімділігі артады деп күтілуде.
Спутниктік технологиялар
Ғарыш саласы халықаралық деңгейде өзінің экономикалық үлесін қосады, оны 5000-ға жуық белсенді серік қамтамасыз етеді, олар кейбір ең ірі жаһандық мәселелерді шешуге көмектеседі, соның ішінде төмен көміртекті экономикаға көшу, салаларды цифрландыру, азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін шешу және т.б. PwC-тің бағалауы бойынша, 2030 жылға қарай шамамен 100 000 серік ұшырылуы мүмкін және бұл соңғы 60 жылда ұшырылған 11 000 серіктен айтарлықтай асып түседі. Сектор жылына 11%-ға өседі деп болжануда, ал Жерді бақылау және спутниктік байланыс сияқты кейбір сегменттер одан да жылдам дамиды. Ұзақ мерзімді перспективада мұндай инновациялар су жаңа «орбиталық» экономикалық нарықтарды ашады, соның ішінде серіктерді жою және техникалық қызмет көрсету.
Инвесторлар назар аударуы керек ғарыштық технологиялар секторындағы үздік 5 қағаз:
- Iridium Communications Inc. (IRDM): жер маңайындағы орбитада 66 белсенді серіктен тұратын өзінің спутниктік желісі арқылы мобилді дауыстық және деректер қызметтерін ұсынатын америкалық компания. Компания бүкіл әлем бойынша клиенттерге, соның ішінде коммерциялық кәсіпорындарға, мемлекеттік ұйымдарға және жеке пайдаланушыларға қызмет көрсетеді. Үшінші тоқсанның нәтижелері бойынша Iridium абоненттерінің саны 2,48 млн-ға жетті, бұл биылғы жылмен салыстырғанда 11%-ға көп. Iridium абоненттік базасын кеңейтуден келіп түскен табыс жыл сайын 5%-ға өсті және 2024 жылғы үшінші тоқсанда жалпы табыстың 75%-ын құрады. Компания сондай-ақ инженерлік қолдау мен басқа қызметтерден келіп түсетін кірісті кеңейтуге, атап айтқанда Үкіметпен келісімшарттар жасау арқылы кеңейтуге назар аударды. Өсудің негізгі триггері абоненттер санының орнықты өсуі және спутниктік байланыс қызметтерінен тұрақты кірістер болып табылады. 12 айлық консенсус акциялардың мақсаты 40,6 АҚШ долларын құрайды, бұл 27,9 АҚШ долларын құрайтын ағымдағы бағасымен әлеуетті кірістің 45,5%-ын құрайды.
- Lockheed Martin Corporation (LMT) — әскери және азаматтық клиенттерге арналған жоғары технологиялық жүйелер мен қызметтерді әзірлеуге және өндіруге мамандандырылған америкалық аэроғарыш және қорғаныс компаниясы. Компания мемлекеттік және коммерциялық клиенттермен ұзақ мерзімді келісімшарттардың арқасында кірістер мен кірістердің орнықты өсуін көрсетеді. Бұдан басқа, Lockheed Martin тұрақты дивиденд төлеуімен танымал. 2024 жылғы үшінші тоқсанда компания тоқсандық дивидендтерді бір акцияға 3,30 АҚШ долларына дейін 5%-ға арттырды. Талдаушылар компанияның тұрақты үкіметтік келісімшарттар мен қорғаныс шығыстарының арқасында мықты позициясын сақтайды деп күтеді. Акциялардың 12 айлық консенсус мақсаты 612 АҚШ долларын құрайды, бұл 534,7 АҚШ долларын құрайтын ағымдағы бағасымен әлеуетті кірістің 14,4%-ын құрайды.
- Ball Corporation (BALL) — америкалық компания, ең алдымен, сусындарға, азық-түлікке және жеке күтім өнімдеріне арналған алюминий қаптамасын өндіруші ретінде танымал. Алайда, оның ғарыш аппараттары, аспаптар мен датчиктер, радиожиілік жүйелері мен компоненттері, деректерді пайдалану шешімдері бойынша аэроғарыштық бизнесі бар. Компания дивидендтерді тұрақты төлеуімен танымал. 2024 жылы тоқсандық дивидендтер бір акцияға 0,20 АҚШ долларын құрайды. Талдаушылар Ball-дің стратегиялық бастамаларына жалпы оң баға береді, бірақ аэроғарыш саласы үшін қаптау технологияларында одан әрі инновациялардың қажеттілігін атап көрсетеді. Акциялардың 12 айлық консенсус мақсаты 71,2 АҚШ долларын құрайды, бұл 60,42 АҚШ долларын құрайтын ағымдағы бағасымен әлеуетті кірістің 17,8%-ын құрайды. Ball Corporation, Lockheed Martin сияқты, консервативті және орташа консервативті инвесторлар үшін тартымды болады.
- Globalstar Inc. (GSAT) — дүние жүзі бойынша клиенттерге спутниктік байланыс және Интернет заттары (IoT) қызметтерін ұсынатын америкалық компания. Шалғай және жету қиын өңірлерде дауыс пен деректерді беру шешімдерін ұсынуға маманданған. 2024 жылғы қарашада Globalstar жаңа спутниктік топты іске қосуды және жердегі инфрақұрылымды кеңейтуді қоса алғанда, спутниктік байланыс қызметтерін ұсыну үшін Apple компаниясымен келісімнің кеңеюін жариялады. Бұл ынтымақтастық компанияның жылдық түсімін екі есеге арттырады деп күтілуде. 2024 жылғы тамызда АҚШ-тың Федералды байланыс комиссиясы (FCC) HIBLEO-4 спутниктік тобының қызмет ету мерзімін 15 жылға ұзартуды мақұлдады және 26 жаңа спутникті ұшыруға рұқсат берді. Globalstar үшін тәуекел салада өсіп келе жатқан бәсекелестік болып табылады және компанияның өсу қарқыны оның инновация қабілетіне және жаңа IoT сегменттеріндегі нарық үлесін алуға байланысты болады. 12 айлық консенсус мақсаты 3,33 АҚШ доллары деңгейінде, бұл 1,71 АҚШ долларын құрайтын ағымдағы бағасымен өсу әлеуетінің 94,7%-ын құрайды. Компанияның қаржылық профилін және қол жетімді өсу мүмкіндіктерін ескере отырып, оған салынған инвестициялар Lockheed Martin және Ball Corporation-ға қарағанда жоғары тәуекелге ие екенін атап өтуге болады, алайда өсу әлеуеті әлдеқайда жоғары.
- Virgin Galactic Holdings Inc. (SPCE) – әйгілі америкалық аэроғарыш компаниясы. Коммерциялық ұшуға арналған қосалқы орбитальды ғарыш аппараттарын әзірлейді және басқарады. Ричард Брэнсон негізін қалаған Virgin Galactic ғарыштық туризм қызметтерін ұсынуға маманданған тізімдегі жалғыз компания. 2026 жылы коммерциялық пайдалануға беру жоспарланған Delta ғарыш аппараттарының жаңа класын құру бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. 2024 жылғы маусымда VSS Unity ғарыш кемесінің соңғы рет ұшуын ойдағыдай аяқтады, содан кейін ол жаңа кемелерді дамытуға назар аударды. Талдаушылардың компанияның болашақ табыстылығы туралы пікірлері әртүрлі. Кейбіреулер оның ұзақ мерзімді инвестициялық мүмкіндігі барын көруде, ал басқалары жоғары пайдалану шығыстарына алаңдаушылық білдіруде. 12 айлық консенсус бағасы 12,2 АҚШ долларын құрайды, бұл 6,7 АҚШ долларын құрайтын бағасымен өсу әлеуетінің 82,2%-ын құрайды. Қағаздар агрессивті стратегия инвесторлары үшін қызықты болады.
Еркін саудаланатын қорларға (ETF) инвестиция салғысы келетін инвесторлар үшін 2 құрал бар:
1. Procure Space ETF (UFO) — ғарыштық технологиялармен байланысты компанияларға инвестиция салатын қор. ETF S-Network Space Index («SPACE») индексінің нәтижелерін қайталауға тырысады. Қордың үздік 10 акциясы:
2. ARK Space Exploration & Innovation ETF (ARKX) — ғарыштық зерттеулердегі инновацияларға бағытталған қор. Қордың үздік 10 акциясы:
Заманауи ғарыш индустриясы мемлекеттік және ғылыми саладан жеке капитал басым болатын серпінді коммерциялық секторға айналды. Қайта пайдалануға болатын зымырандар мен спутниктік байланыс сияқты технологиялардың дамуы ғарыштық туризм мен ғарыштық қоқыстарды басқаруды қоса алғанда, жаңа сегменттердің пайда болуын ынталандыру арқылы ғарышты барған сайын қолжетімді етеді. Инвесторлар үшін ғарыштық технологиялармен байланысты акциялар мен қорларға салынған инвестициялардан кіріс алудың мол мүмкіндігі бар, дегенмен тәуекел деңгейі таңдалған құралға байланысты өзгереді.
Аңсар Абуев, Freedom Finance Global талдаушысы
