Елші Хань Чуньлин: «Достық – алтыннан қымбат» – Қытай мен Қазақстанның келешегі

2024 жылғы 30 желтоқсанда Астана қаласындағы Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайында Қытай Халық Республикасы (ҚХР) мен Қазақстан Республикасы (ҚР) арасындағы екіжақты қарым-қатынастарды жаңа деңгейге көтеруге ерекше маңызға ие оқиға орын алды. Жаңадан тағайындалған Қытай Халық Республикасының Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Хань Чуньлин екі ел қарым-қатынастары тарихының негізгі белестерін сипаттап, болашақ бірлескен даму жоспарларын айқындаған бағдарламалық сипаттағы сөз сөйледі, деп хабарлайды DKnews.kz.

Қытай мен Қазақстан қатынастарының тарихи негізі

1992 жылы дипломатиялық қарым-қатынастар орнаған сәттен бастап (яғни 33 жыл бұрын) Қытай мен Қазақстан көпқырлы серіктестікті дамытып, тату көршілік қарым-қатынастан мәңгілік жан-жақты стратегиялық серіктестік деңгейіне дейін көтерілді. Осы кезең ішінде екі мемлекет сыртқы және ішкі сын-қатерлерге төтеп беріп, үлкен жетістіктерге қол жеткізе алды. Бұған әлем алдында бейбіт, өзара сыйластыққа және өзара тиімділікке негізделген ынтымақтастықтың жарқын үлгісін көрсетіп отырған Қазақстан мен Қытайдың ортақ еңбегі дәлел болады.

1. Мәдени-тарихи байланыстар
   Қытай мен қазақ халықтарының қарым-қатынасы ежелден бастау алады. Ұлы Жібек жолы дәуірінен бері қос елді тек сауда-саттық емес, бір-бірінің мәдениетін танып-білуге деген ұмтылыс, өзара түсіністік және ынтымақтастық байланыстырып келеді. Дәл осы тарихи мұра – Қазақстан мен Қытайдың қазіргі заманғы ашықтық пен инклюзивтілік рухындағы ауқымды жобаларды табысты жүзеге асыруының қайнар көзіне айналды.
2. Дипломатиялық қарым-қатынастарды ресми орнату
   1992 жылдың 3 қаңтарында екі ел арасында ресми дипломатиялық байланыс орнады. Ол кезден бері Қазақстан мен Қытайдің өзара іс-қимылы шапшаң қарқынмен дамуда. Қазіргі таңда саяси, экономикалық, мәдени-гуманитарлық және энергетика сияқты көптеген саладағы ынтымақтастықтың ауқымы айтарлықтай кеңейді.
3. Мәңгілік стратегиялық серіктестікке көшу
   Екіжақты қарым-қатынастарды сапалық жаңа деңгейге көтеруде қос ел басшыларының рөлі ерекше. Қытай тарапы Қазақстанды Орталық Азиядағы сенімді стратегиялық серіктес ретінде бағалайды. Ал Қазақстан өз кезегінде Қытаймен ынтымақтастықты басым бағыттардың қатарына қояды, себебі бұл өз дамуы мен өңірлік тұрақтылықты нығайту тұрғысынан зор мүмкіндік береді.

«Бір белдеу, бір жол» бастамасы: Қазақстанның қосқан үлесі

Қытай мен Қазақстан ынтымақтастығының заманауи кезеңіндегі шешуші кезең 2013 жылмен тұспа-тұс келді. Сол кезде ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин Қазақстанда «Жібек жолы экономикалық белдеуі» бастамасын алғаш рет жариялады. Кейіннен бұл тұжырымдама «Бір белдеу, бір жол» (БББЖ) ауқымды жобасының бір бөлшегіне айналды. Дәл Қазақстан жерінде осы ғаламдық ауқымдағы жобаға алғашқы қадам жасалып, Шығыс пен Батысты жалғайтын сауда керуендері, инвестициялық ағындар және инфрақұрылымдық бастамалар сәтті іске қосылды.

1. Ынтымақтастық қағидаттары
   Елші Хань Чуньлин атап өткендей, «Бір белдеу, бір жол» шеңберіндегі негізгі қағидаттар – бірлесіп талқылау, бірлесіп салу және нәтижелерді бірлесе пайдалану. («Үш бірлесу»). Мұндай тәсіл қос тараптың да мүдделерін барынша ескеруге септігін тигізіп, өзара тиімді нәтижелерге жетуді қамтамасыз етеді.
2. Жүзеге асқан жобалар
   Соңғы он жылдан астам уақытта БББЖ аясында Қазақстан мен Қытай бірқатар ірі инфрақұрылымдық және экономикалық жобаларды қолға алды: теміржол дәліздерін дамыту, автомобиль жолдарын жаңғырту, көліктік-логистикалық хабтарды және индустриялық парктерді салу. Мысалы, қазақ-қытай шекарасындағы «Қорғас – Шығыс қақпасы» құрғақ порты Азия мен Еуропа арасындағы құрлықтағы үлкен логистикалық орталыққа айналды.
3. Жаһандық ынтымақтастық үлгісі
   Халықаралық қауымдастық БББЖ аясында Қытай мен Қазақстан арасындағы серіктестікті ірі трансшекаралық жобаларды іске асырудың үздік тәжірибелерінің бірі деп мойындайды. Тараптар тек сауда және инвестиция саласындағы әріптестікке емес, сондай-ақ мәдени алмасу, білім беру бағдарламалары және ғылыми-техникалық ынтымақтастық салаларына да мән беріп келеді.

Жоғары деңгейдегі сапарлар: серіктестікті нығайтудың қозғаушы күші

Жоғары деңгейдегі сапарлар мен келісімдер кез келген елдер арасындағы қарым-қатынастың алға басуына зор септігін тигізеді. Соңғы жылдары Қытай мен Қазақстан басшылығының өзара кездесулері екіжақты серіктестікті одан әрі тереңдетудің негізгі тұтқасына айналды.

1. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің Қазақстанға сапары (2022)
   COVID-19 пандемиясынан кейін Төраға Си Цзиньпиннің алғашқы шетелдік сапары 2022 жылдың қыркүйегінде Қазақстанға жасалды. Бұл Қытай тарапынан Қазақстанның маңызын тағы бір мәрте дәлелдеп, пандемияға қарамастан екі елдің мызғымас ынтымақтастығын жалғастыруға деген ортақ ұмтылысын көрсетті.
2. Президент Қ.К. Тоқаевтың Қытайға сапарлары (2023)
   2023 жылы Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қытайға екі рет ресми сапармен барды. Сол кездесулерде энергия, сауда, ғылыми-техникалық алмасу және мәдени-гуманитарлық өзара іс-қимыл сынды кең спектрлі салалар бойынша серіктестіктің бағыттары талқыланды. Бұл сапарлар қос елдің қарым-қатынастарының шапшаң дамуын нақты айғақтайды.
3. Төраға Си Цзиньпиннің Қазақстанға тағы бір сапары (шілде 2024)
   2023 жылғы шілдеде Төраға Си Цзиньпин Қазақстанға тағы бір ірі сапар жасады: ол Қазақстан Президентімен келіссөздер жүргізіп қана қоймай, Астанада өткен Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) саммитіне де қатысты. Жоғары деңгейдегі келіссөздер барысында екі ел арасындағы мәңгілік стратегиялық серіктестікті нығайту, өңірлік қауіпсіздік пен тұрақтылықты арттыруға қатысты маңызды міндеттемелер мақұлданды.

ШЫҰ және «Қытай – Орталық Азия»: жаңа мүмкіндіктер

Қытай мен Қазақстанның өзара іс-қимылы тек екіжақты форматпен шектелмейді. Екі ел де көпжақты құрылымдарда, әсіресе, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы шеңберінде белсенді қызмет етеді.

1. Қытайдың ШЫҰ-ға төрағалығы
   Қазіргі кезеңде Қытай ШЫҰ-ға төрағалық етіп отыр және алдағы саммитті достық, ынтымақтастық және жемісті диалог аясында өткізуді мақсат етеді. Қазақстан ұйымның белсенді мүшесі ретінде өңірлік маңызды мәселелерді бірлесіп шешу үшін және басқа да мүше мемлекеттермен қарым-қатынастарды нығайту үшін ШЫҰ алаңын тиімді пайдалануда.
2. «Қытай – Орталық Азия» саммиті (2025)
   Елші Хань Чуньлиннің айтуынша, алдағы жылы (2025 жылы) Қазақстан «Қытай – Орталық Азия» екінші саммитін қабылдайды. 2023 жылы бастау алған бұл формат өзінің өзектілігін дәлелдеп үлгерді. Орталық Азия елдері мен Қытай арасында көлік-логистика дәліздерін дамыту, энергетика және ауыл шаруашылығы, білім мен мәдениет сияқты көптеген салада ынтымақтастықты кеңейту жөнінде келісімдер жасалуда.
3. Бірлескен тағдыр қауымдастығын қалыптастыру
   Қытай Қазақстанмен бірыңғай тағдыр қауымдастығын қалыптастыру тұжырымдамасын ұсынады. Бұл екі елдің стратегиялық жоспарларын үйлестіруді, өзара сенімді нығайтуды және жаңашыл жолмен бірге дамуды көздейді. Елші Хань Чуньлин атап өткендей, қазіргі уақытта Қытай да, Қазақстан да әлеуметтік-экономикалық серпін жасау үдерісінде бір-біріне серік болуда және бұл үрдіс барған сайын күшейе береді.

Жаңа стратегиялық мақсаттар және қытайлық жаңғыру

2024 жылдың шілде айында ҚКП Орталық Комитетінің 20-шақырылымдағы 3-пленумы өтіп, қытай ұлтының ұлы жаңғыруы мен қуатты мемлекетті кешенді түрде құруды жалғастырудың жаңа стратегиялық жоспарлары айқындалды. «Қытайлық жаңғыру» тұжырымдамасының басты идеясы – инновацияға және ашықтыққа негізделген экономикалық әрі әлеуметтік даму үлгісін қалыптастыру.

1. Орталық экономикалық жұмыс конференциясының нұсқаулары
   2024 жылдың желтоқсан айының ортасында өткен Орталық экономикалық жұмыс конференциясында 2025 жылға арналған экономикалық стратегия нақтыланды. Ондағы басты бағыт – жоғары сапалы дамуды ілгерілету және жоғары деңгейлі ашықтықты кеңейту. Бұл «қос бағыт» Қытайдың жоғары технологиялық салаларға инвестиция құюға, инновацияны ынталандыруға және жаһандық нарықтарда ашық бәсекелестікке дайын екендігін білдіреді.
2. Қазақстанға ашылатын мүмкіндіктер
   Қытай рыногының әлеуеті нығайып, жаңғыру кезеңіне аяқ басқан тұста, бұл үрдіс Қазақстан үшін де маңызды мүмкіндіктер туғызады. Екіжақты сауданы арттыру, мұнай-газ секторына инвестициялар құю, бірлескен өндірістік қуаттарды дамыту, білім және ғылыми-зерттеу салаларындағы ынтымақтастықты кеңейту – соның айқын мысалдары.
3. «Алтын отызжылдыққа» дайындық
   Елші Хань Чуньлиннің сөзіне сүйенсек, «китай-қазақ қатынастарында жаңа “алтын отызжылдық” басталғалы тұр». Бұған дейінгі «алтын» кезеңде екіжақты тауар айналымы еселеп өсіп, терең экономикалық ықпалдасуға жеткен едік. Ал енді келесі кезеңде бірлескен технологиялық және инновациялық жобаларға, мәдени байланыстарды жандандыруға және адами капиталды дамытуға одан әрі көңіл бөлінбек.

Хань Чуньлин мырзаның дипломатиялық миссиясының міндеттері

ҚХР-дың Қазақстандағы 12-ші Төтенше және Өкілетті Елшісі ретінде Хань Чуньлин мырза екі ел басшылары қол қойған маңызды уағдаластықтарды іске асыруды өзінің негізгі миссиясы санайды. Елші аталған уағдаластықтарды орындау үшін бар күш-жігерін салатынын жеткізді.

1. Саяси сенімді тереңдету
   Саяси өзара сенім – кез келген серіктестіктің берік іргетасы. Елші екі елдің мемлекеттік органдары, сарапшылар қауымдастығы арасында тығыз байланыстарды сақтауға және нығайтуға басымдық беретінін атап өтті.
2. Экономикалық әріптестікті одан әрі дамыту
   Ғаламдық экономикалық белгісіздік жағдайында екіжақты сауда мен инвестиция көлемінің тұрақты дамуын қамтамасыз ету маңызды. Бұл тұрғыда энергетика, инфрақұрылым, логистика, биік технологиялар мен «жасыл» экономика секілді салалардағы жобаларға жаңа серпін беру көзделген.
3. Азаматтардың мүддесін қорғау және гуманитарлық байланыстарды дамыту
   Қытайдың Қазақстандағы Елшілігі мен Бас консулдықтары қытай кәсіпорындарына, студенттеріне және Қазақстандағы ҚХР азаматтарына жан-жақты қолдау көрсетуді жалғастырады. Сонымен қатар білім мен мәдениет саласындағы алмасуларды кеңейтуге де ерекше көңіл бөлінуде: қазірдің өзінде Қазақстанда Конфуций институттары жұмыс істейді, сондай-ақ жас ғалымдар мен студенттерге арналған білім беру бағдарламалары ұйымдастырылып келеді.

Адал достықтың асылы: «Таза достық алтыннан да қымбат»

Өз сөзінде Елші Хань Чуньлин «Адал достық алтыннан да қымбат» деген қазақтың қанатты сөзін келтірді. Бұл сөздер екі халық арасындағы ғасырлар бойы үзілмеген қарым-қатынастардың символына айналған достықты дәл сипаттап тұр.

Бүгінде Қытай мен Қазақстан жаңғыру, даму жолында өзара серік бола отырып, тек екі мемлекеттің ғана емес, күллі Еуразия құрлығының әлеуетін арттыруға үлес қосуда. Көлік дәліздерін жетілдіруден бастап ортақ өндіріс орындарын дамытуға, ғылыми-техникалық әлеуетті арттырудан бастап білім беру мен мәдени бағдарламаларға дейін – ынтымақтастықтың барлық саласы жаңа мүмкіндіктерге жол ашады.

2025 жылдың қарсаңында бірлікке ұмтылған қос ел

Қытайдың Қазақстандағы Елшісі Хань Чуньлин Қазақстанға дәл екі ел арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастардың 33-жылдығы мен 2025 жылдың табалдырығында табан тіреген маңызды тұста келіп отыр. Оның «кезекті алтын отызжылдық» туралы айтқан сөзі – қос мемлекеттің де жоғары деңгейдегі өзара түсіністік пен сенімді сақтау арқылы ортақ мақсатқа қол жеткізуіне деген сенімнің айқын белгісі.

Елші өз құттықтауында баршаға денсаулық, бақыт және амандық тіледі және 2025 жылдың Қазақстан мен Қытайдың өзара достығының шежіресінде тағы бір жарқын белес боларына нық сенімін білдірді. Алдағы уақытта біз екі ел арасындағы жаңа дипломатиялық бастамаларға, халықаралық саммиттерге және бірлескен табыстарға куә боламыз деген үміт зор.

«Екі ел халықтарының достығы қыран құстай қалықтап, жарқын болашаққа самғасын» – Елші Хань Чуньлиннің осы тілегі Қытай мен Қазақстанның 2025 жылға қадам басқанда қандай мақсат-мұратпен алға жылжитынын бейнелейді.

Көпғасырлық достық пен жылдан-жылға бекіп келе жатқан экономикалық өзара іс-қимыл арқасында Қазақстан мен Қытайдың серіктестігі барған сайын тұрақты, жан-жақты және стратегиялық сипат алуда. Алдағы жылдары біз бұл ынтымақтастықтың жаңа өрлеуін және тұтас Орталық Еуразия өңіріне тигізер игі әсерін анық сезінетін боламыз.