Қазақстан шахмат федерациясының (KazChess) президенті Тимур Турлов Tengrinews-ке берген сұхбатында елдегі шахматтың әсерлі жетістіктері мен жаһандық даму жоспарлары туралы әңгімеледі. Қазақстанда шахматтың танымалдығы артып, халықаралық турнирлерде қазақстандықтардың жеңістері көбейген сайын, Турлов KazChess-тің шахмат спортын ел ішінде және халықаралық аренада алға жылжыту стратегияларымен бөлісті.
20 шілде – Қазақстанда қарқынды танымалдыққа ие болып жатқан шахматтың Халықаралық күні. Қазақстандықтар өз отандастарының ең беделді әлемдік турнирлердегі тұрақты жеңістеріне үйреніп қалған. Шахмат елімізде нағыз бұқаралық спорт түріне айналуда, бұл Қазақстанның әлемдік зияткерлік аренадағы ықпалын арттыруда. Қазақстан шахматтарының даму жолы туралы Қазақстан шахмат федерациясының (ҚШФ) президенті Тимур Турлов айтып берді.
— Шілде айында әдетте жылдың бірінші жартысының қорытындысы шығарылады. Сонымен қатар бұл күн шахмат күні және Халықаралық шахмат федерациясының (FIDE) 100 жылдығы мерекесімен сәйкес келеді. Қазақстан шахмат федерациясы бұл күнге қандай жетістіктермен келіп отыр?
— Өткен жылдан бастап біз KazChess-тің даму қарқынын арттырдық және бірнеше ауқымды турнирлер өткіздік. Қазақстан шахмат федерациясының жұмысы екі параллель бағытта болды: ішкі және сыртқы. Ел ішінде біз аймақтық филиалдар аштық, таланттарды іздеп, қолдау көрсеттік, спортшылармен байланыс орнаттық; ал сыртқы жұмыс жаһандық аудиторияға бағытталған – біз Астанада және Ақтауда екі әлем чемпионатын өткіздік. Халықаралық аудиторияның бұл турнирлерге назары біздің еліміздің әлемде танымал болуына оң әсерін тигізді – бұл Қазақстанды шахмат державасы және әлемнің зияткерлік орталықтарының бірі ретінде насихаттауда маңызды.
Спорттағы жетістіктер медальдар мен титулдармен өлшенеді. Өткен жылы біздің шахматшылар 116 медаль жеңіп алды, оның ішінде әйелдер арасындағы командалық әлем чемпионатында күміс, Азия ойындарында әйелдер командасы қола, Азия жеке чемпионатында екі алтын және екі қола медаль.
2024 жылы KazChess қарқынын төмендетпейді: жыл басынан бері қазақстандық шахматшылар әртүрлі жастағы сегіз ресми халықаралық жарысқа қатысып, 65 медаль жеңіп алды: 28 алтын, 20 күміс және 17 қола. Ал кейбір жас санаттарында Қазақстан әлемдік шахматта толық үстемдікке ие.
Бұл сандардың артында – дайындықтың айлары, өздерімен тынымсыз жұмыс, жаттықтырушылардың, ата-аналардың және ҚШФ-ның қолдауы тұр. 2024 жылдың маусым айының басында біз Алматыда Азияның жасөспірімдер чемпионатын сәтті өткіздік, бұл біз үшін рекордтық қатысушылар санын жинады – 650 адам. Іс-шара Азия шахмат федерациясының қолдауымен өтті және әріптестеріміздің жоғары бағасын алды.
Бізге әрқашан ұйымдастыру, логистика және мұндай ауқымдағы шараларға байланысты басқа да күрделі мәселелерде барынша қолдау көрсететін Туризм және спорт министрлігі мен Алматы әкімдігіне алғысымыз шексіз. Біздің достарымыздың қызығушылығы мен бей-жай қарамауы бізді одан да көп тырысуға мәжбүр етеді.
— Қандай жеңістер ерекше назар аударуды қажет етеді?
— Әсіресе, әлем чемпионатында 20 жасқа дейінгі Казыбек Ногербектің жеңісін атап өткім келеді, ол ең мықты қарсыластарын сенімді түрде жеңді.
Классикада біздің жастарымыз мұндай жетістікке 1998 жылдан бері қол жеткізбеген, сондықтан оның жеңісі – қазақстандық шахмат шежіресіндегі жаңа парақ. Біз бірге бұл тарихты жазып жатқанымыз керемет.
Жалпы, 2024 жылды KazChess үшін "жасөспірімдер жылы" деп атауға болады, өйткені қазақстандық жастардың бірқатар жеңістеріне байланысты. Алматыда өткен Азияның жасөспірімдер чемпионатында олар әртүрлі категорияларда 12 алтын, 8 күміс және 5 қола медаль жеңіп алды. 8 жасар Алиша Бисалиева блицте әлем чемпионы, 13 жасар Айару Алтынбек классикада мектеп оқушылары арасында әлем чемпионы атанды. Классикада Әлем кубогында алтын медальдарды 8 жасар Ризат Улан, 10 жасар Нурали Болашақов және Милана Филиппова жеңіп алды. Калутареде (Шри-Ланка) өткен Батыс Азияның 7-жасөспірімдер чемпионатында біздің жігіттер блиц, рапид және классикада 9 алтын медаль жеңіп алды.
Биылғы жылдың басында жас таланттарды қолдау бағдарламасын іске қосып, біз нәтижелердің тез арада келетініне шынымен де үміттенген жоқпыз.
Мен атаған барлық балалар осы бағдарламаның қатысушылары болып табылады. Бұл спортшыларға өз дамуына және ойын шеберлігін жетілдіруге назар аударуға көмектеседі. Мұндай жеңістердің көптігін ескере отырып, бағдарламаның ауқымын кеңейтуге тура келеді.
— Соңғы жылдары мектеп бағдарламасына шахматты енгізу мәселесі талқыланып жатыр. Бұл бағытта қандай да бір қозғалыстар бар ма?
— Мектептерде шахматты дамыту – біз үшін өте маңызды жоба, және біз оны ақыры алға жылжытқанына қуаныштымыз. Өткен жылы ҚШФ бастамасымен Үкімет Қазақстан Республикасында 2023-2027 жылдары шахматты дамыту жөніндегі кешенді жоспарын қабылдады. Білім министрлігі және Ғылым және жоғары білім министрлігімен ынтымақтастықта ауқымды жұмыс басталды. Федерация 2027 жылға дейін шахматты факультативті оқу пәні ретінде 1500 мектепке енгізуді жоспарлап отыр. Әдеттегідей, бұл сандар соңында айтарлықтай көп болады деп сенемін.
Қазірдің өзінде 7 аймақтағы 42 мектептің бастауыш сыныптарында шахмат сабақтарын қолдауға арналған пилоттық жоба іске қосылды. Біз ондаған мың оқушыны қамтуды көздеп отырмыз. Бұл ретте оқу құралдарын әзірлеу, әдістемелік іс-шаралар өткізу, турнирлер ұйымдастыру, бүкіл осы процесті материалдық-техникалық қамтамасыз ету сияқты параллель міндеттер шешілуде. Бұл ауқымды жұмыстың барлығы жаңа таланттарды анықтауға, елдің зияткерлік әлеуетін дамытуға бағытталған. Шахматты дамыту бойынша осы және басқа бастамаларда біз Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың қолдауын сезінеміз, ол шахматты зияткерлік ұлтты дамыту және білім культін ілгерілету құралы ретінде көреді.
Қазақстанның беделі KazChess-тің тағы бір бастамасы арқылы нығайып келеді – бұл Оман, Тәжікстан және Шри-Ланкада шахматшылар мен олардың тәлімгерлеріне арналған қазақстандық жаттықтырушылардың семинарлары, сондай-ақ Непал мен Камбоджада жоспарлануда. Мұнда федерация Азия аймағының шахмат әлеуетін дамытуға тәлімгерлік етеді. Семинарлардың бірінші сериясы өтті, одан кейін біз әріптестерімізден оң пікірлер мен алғыстар алдық.
— Әлеуметтік желілерде KazChess-тің Гиннестің рекордтар кітабына лайық жетістіктерге қатысы бар екендігі туралы жарияланымдар бар. Бұл туралы толығырақ айтып бере аласыз ба?
— Шынында да, жыл сайын 20 шілдеде Халықаралық шахмат күні атап өтіледі. Бұл күні ФИДЕ-ге кіретін барлық елдерде әртүрлі тақырыптық іс-шаралар өткізіледі. Ал биыл, ФИДЕ өзінің 100 жылдығын атап өткенде, бұл күн ерекше болады: ұйым 24 сағат ішінде ойналған ең көп шахмат партиялары бойынша Гиннестің рекордтар кітабына енуді көздеп отыр.
Қалалардың көшелерінен цифрлық ареналарға, сынып бөлмелерінен үлкен залдарға дейін бүкіл әлем шахмат тақтасына айналады. Әрине, Қазақстан да осы тарихи оқиғаға өз үлесін қосады. 20 шілдеде облыс орталықтары мен республикалық маңызы бар қалалардағы акиматтардың қолдауымен бір мезгілде кемінде екі мың адам шахмат үстеліне отырады. Ал басты назар Алматыға түседі, онда 1000 шахматшының қатысуымен 2 миллион теңге жүлде қорымен KazChessFest блиц турнирі өтеді.
— Тамыз айында Астанада рапид пен блиц бойынша командалық әлем чемпионаты өтеді. Бұл оқиғадан не күтесіз?
— Мұндай деңгейдегі турнирлер еліміз үшін қалыпты жағдайға айналуда. 1-5 тамыз аралығында біз рапид пен блиц бойынша командалық әлем чемпионатын қабылдауға дайындалып жатырмыз - FIDE World Rapid and Blitz Team Championships 2024. Ол өткен жылы Германияның Дюссельдорф қаласында өткен алғашқы турнирге қарағанда ауқымды әрі қызықты болады деп уәде береді.
Биыл рапидке блиц қосылды, WR Chess Team командасы өз титулын қорғап, әлемнің көп дүркін чемпиондары және ерлер мен әйелдердің рейтингіндегі алғашқы орындардағы Магнус Карлсен және Хоу Ифань басқарады. Сонымен қатар қазіргі әлем чемпиондары Цзюй Вэньцзюнь және Дин Лижэнь ойнайды. Бірақ бұл Астананың шахмат аспанын бір аптаға безендіретін барлық жұлдыздар емес. Ерлер мен әйелдер арасындағы супергроссмейстерлер көп болған 30-дан астам халықаралық команда тіркелді. Мұндай көрнекті оқиғадан біздің жетекші шахматшыларымыз да тыс қалмайды: блицтен екі дүркін әлем чемпионы Бибісара Асаубаева, Денис Махнев, Рамазан Жалмаханов, Арыстанбек Уразаев және басқалар.
Чемпионаттың алдында тағы бір маңызды оқиға болады – Қазақстан астанасына 10-23 қыркүйекте Будапештте өтетін 45-ші шахмат олимпиадасында жанатын Олимпиада алауының эстафетасының келуі. 1 тамызда бұл салтанатты шараға билік өкілдері, атақты спортшылар, мәдениет қайраткерлері қатысады. Францияда Олимпиада ойындары өтіп жатқанда, шахмат олимпиадасының алауы біздің астанамызда болады, бұл символдық және құрметті жағдай екені анық. Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, барлық қазақстандық жанкүйерлер мен БАҚ-ты қазақстандық шахмат тарихындағы осындай ірі оқиғаның куәсі болуға шақырамын.
— Әрине, федерацияның жоспарлары амбициялық. Бірақ шахмат сіз үшін жеке не білдіреді? Мұншама қаражат пен күш-жігер не үшін жұмсалады?
— Білесіз бе, бүгін Қазақстанда шахматты дамыту – бұл мен жасаған ең жақсы инвестициялардың бірі деп айтуға болады. Бұл сізге 5 миллиард долларлық капитализациясы бар холдингті басқаратын кәсіпкер ретінде айтып отырмын. Өздеріңіз ойлап көріңіздер: қайда салынған қаражат дерлік бірден медальдар мен жеңістер сияқты нақты және нақты нәтиже береді? Бұл менің Қазақстандағы ең жақсы инвестициялар бағыты ретінде адам капиталын дамытуға деген сенімімді растайды.
Федерацияға келгеннен кейін бастапқыда біз сәл шайқалдық. Қазақстандағы шахматқа қатысы барлардың барлығы – жаттықтырушылар, спортшылар және олардың ата-аналары өздерінің құнын біледі, заттардың мәнін нақты түсінеді және адамдарды сөздерімен емес, істерімен бағалайды. Бірақ қазір, меніңше, бізде ешқандай қайшылықтар қалған жоқ, федерация шахмат қауымдастығының үлкен қолдауын сезінеді. Басқаша қалай болуы мүмкін, егер біз ұлы миссиямен біріксек – балаларымыз бен тәрбиеленушілеріміздің жетістіктері арқылы Қазақстанды әлемдік шахмат державасына айналдыру.
Бұл керемет, мұндай үлкен міндеттер өмірді мағыналы етеді, әрі қарай жүруге күш береді. Маған сеніңіздер, бұл тек бастамасы, басты жеңістер әлі алда!
— Әңгімеңізге рақмет.
