Қазақстандықтар ұзақ уақыт бойы тұрақты табыс беретін, сыйақы мөлшерлемесі белгіленген депозиттерді пайдалануға дағдыланған. Алайда, қаржы нарығының дамуына қарай, жаңа өнімдер пайда болуда, олардың бірі – өзгермелі мөлшерлемемен депозиттер. Бұл құралдар қосымша мүмкіндіктер ұсынады, бірақ оларды шарт жасаспас бұрын ескеру қажет өзіндік ерекшеліктері де бар, деп хабарлайды DKnews.kz.
Фиксирленген мөлшерлемемен депозиттер: олардың артықшылықтары қандай?
Фиксирленген мөлшерлемемен депозиттер салымшыларға шарт жасалған мерзімде тұрақты табыс береді. Мұндай келісім жасалғанда банк шартта көрсетілген сыйақы мөлшерлемесін депозит мерзімі аяқталғанға дейін өзгеріссіз қалдыруға міндетті. Заңнамаға сәйкес, мөлшерлемені тек банк бастамасымен ұлғайту жағдайында өзгертуге рұқсат етіледі. Осылайша, салымшылар табыстарының нарықтық жағдайларға қарамастан өзгермейтініне сенімді бола алады.
Алайда, егер келісімде автоматты ұзарту қарастырылса, банк жаңа шарттар бойынша сыйақы мөлшерлемесін өзгерте алады. Сондықтан шартты ұзарту шарттарын мұқият оқып шығу керек, күтпеген өзгерістерден аулақ болу үшін.
Өзгермелі мөлшерлемемен депозиттер: жаңа мүмкіндіктер мен тәуекелдер
Өзгермелі мөлшерлемемен депозиттердің басты ерекшелігі – табыс деңгейінің салым мерзімінде өзгеріп отыруында. Мөлшерлеме екі компоненттен тұрады:
- Негізгі көрсеткіш: Бұл Ұлттық банктің базалық мөлшерлемесі, инфляция көрсеткіші немесе нарықтық жағдайларға байланысты өзгеретін басқа да экономикалық индикатор болуы мүмкін.
- Проценттік спред: Бұл банк шарт жасасу кезінде белгілейтін және өзгертуге жатпайтын тұрақты көрсеткіш.
Негізгі көрсеткіштің өзгеруі депозиттің табыстылығын арттыруы немесе төмендетуі мүмкін. Мысалы, егер депозит мерзімінде базалық мөлшерлеме төмендесе, жалпы сыйақы мөлшерлемесі де төмендейді. Бұл өзгермелі мөлшерлемені тұрақты мөлшерлемемен салыстырғанда аз болжамды етеді.
Банктердің депозиттерді жарнамалауы және назардан тыс қалатын тәуекелдер
Өз өнімдерін насихаттау барысында банктер көбінесе клиенттердің назарын жарнама жарияланған сәтте қолданыстағы жоғары мөлшерлемеге аударады. Алайда, өзгермелі мөлшерлемемен депозиттердегі табыстылықтың негізгі көрсеткіштің динамикасына байланысты өзгеруі жиі айтылмайды. Мұндай жайттар ұсақ шрифтпен қосымша құжаттарда көрсетілуі мүмкін, бұл салымшылардың оларды байқамауына әкеледі.
Көптеген салымшылар тек жарнамаланған мөлшерлемеге назар аударып, ықтимал тәуекелдерді елемеуі мүмкін. Бұл мөлшерлеме негізгі көрсеткіш төмендеген жағдайда табыстың азаюына байланысты көңіл толмаушылыққа әкелуі мүмкін.
Депозиттердің ашықтығын арттыруға арналған жаңа ережелер
2024 жылдың тамызынан бастап Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры (КДКҚ) және қаржы реттеушісі банктерге депозиттер туралы негізгі ақпаратты ашу талаптарын енгізді. Енді банктер салымшыларға негізгі мәліметтерді ыңғайлы кестелік түрде, үлкен шрифтпен ұсынуға міндетті. Бұл ақпарат мыналарды қамтиды:
- Депозит бойынша кепілдің ең жоғарғы сомасы;
- Депозит түрі мен валютасы;
- Сыйақы мөлшерлемесі және оның өзгеру шарттары;
- Сыйақы төлеу шарттары;
- Депозиттен қаражат алу шарттары мен шектеулері;
- Депозитті ұзарту шарттары.
Бұл ақпарат депозиттік шарт жасасу кезінде клиент қол қоятын құжаттың бірінші бетінде көрсетілуі тиіс. Онлайн немесе мобильді қосымша арқылы депозит ашқан жағдайда, клиент тек "келісемін" деген белгі қоюмен шектелмей, толық құжат мәтінін жүктеп, танысуы керек.
Салымшыларға ұсыныстар: назар аудару керек нәрселер
Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры салымшыларға депозиттік шарттарды мұқият зерттеуді ұсынады. Әсіресе, келесі жайттарға көңіл бөлу маңызды:
- Депозит мерзімінде сыйақы мөлшерлемесін өзгерту шарттары.
- Автоматты ұзарту мүмкіндігі және ұзартылған кезде мөлшерлемені өзгерту.
- Қаражат алу мен депозитті мерзімінен бұрын жабу шектеулері.
- Банк банкрот болған жағдайда қаражатты қайтару кепілдіктері.
Бұл аспектілер депозиттің табыстылығына және ыңғайлылығына тікелей әсер етеді, сондықтан оларды шарт жасасудан бұрын мұқият зерделеу керек.
КДКҚ кепілдіктері: салымшыларды қорғау
КДКҚ кепілдіктері өзгермелі мөлшерлемемен депозиттерді қоса алғанда, барлық депозит түрлеріне таралады. Бұл банктің банкротқа ұшыраған жағдайда салымшылар кепілдік берілген шектеулер аясында қаражаттарын қайтарып ала алатынын білдіреді. Дегенмен, бұл кепілдіктер тек депозиттерге міндетті кепілдік беру жүйесіне қатысатын банктердегі қаражатқа қолданылады.
Қорытынды: қандай депозитті таңдаған дұрыс?
Фиксирленген және өзгермелі мөлшерлемемен депозиттердің таңдауы салымшының қалауы мен мақсаттарына байланысты. Егер табыстың тұрақтылығы мен болжамдылығы маңызды болса, фиксирленген мөлшерлемесі бар депозитті таңдаған жөн. Ал егер жоғары табысқа қол жеткізу үшін тәуекел қабылдауға дайын болсаңыз, өзгермелі мөлшерлемемен депозиттер сәйкес келеді.
Қаражатты орналастыру туралы саналы шешім қабылдау үшін депозит шарттарын мұқият зерттеу өте маңызды. Шарттың және қосымша құжаттардың мазмұнымен танысу, мөлшерлеменің қалыптасу қағидаттарын түсіну – қаражатыңыздың сақталуы мен өсуінің кепілі.
