2025 жылдың 10 қаңтарында Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне маңызды өзгерістер енгізілді. Олар қауіпсіздікті арттыруға, құқық бұзушылықтардың алдын алуға және әкімшілік жауапкершілік жүйесін жетілдіруге бағытталған. Осы өзгерістердің азаматтар өміріне қалай әсер ететінін ҚР Ішкі істер министрлігі Әкімшілік полиция комитетінің төрағасы Қайсар Әбілекұлы Сұлтанбаев айтып береді.
«Профилактика жылы»: полиция жұмысының жаңа басымдықтары
— Қайсар Әбілекұлы, қаңтар айында Әкімшілік кодекске өзгерістер енгізілді. Азаматтар үшін қандай жаңалықтар бар?
— Қайырлы күн! Бүгінгі басты қағида – заң және тәртіп. Қоғам мен әрбір азаматтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін заңдарды үнемі жетілдіріп отыру қажет. Осыған байланысты, Ішкі істер министрі 2025 жылды «Профилактика жылы: полиция – заң мен тәртіп күзетінде» деп жариялады. Басты мақсат – құқық бұзушылықтардың алдын алу, олардың жасалу себептері мен жағдайларын жою.
2025 жылдың 10 қаңтарынан бастап Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске бірқатар өзгерістер енгізілді. 13 наурыздан бастап олар заңды күшіне енеді, ал кейбір әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін жаза қатаңдатылады. Бұл түзетулер алдын алу шараларын күшейтуге бағытталған.
Кодекске қандай жаңа баптар енгізілді?
— Кодексте қандай жаңа баптар пайда болады?
— Енді жүріп бара жатқан көліктің кабинасынан басын немесе денесін шығару үшін 10 АЕК көлемінде айыппұл салынады. Бұрын мұндай талап болмаған. Алайда түлектер кешінде, үйлену тойларында және басқа да шараларда кейбір азаматтар өз қауіпсіздігін елемейді. Бұл жаңа норма жолаушыларды тасымалдау кезінде өмір мен денсаулық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, жауапкершілік жүргізуші мен жолаушыға бірдей жүктеледі, бұл тәртіпті күшейтеді.
Сондай-ақ, бұрын заңда қарастырылмаған бірқатар мәселелер шешімін тапты. Енді жүргізуші куәлігінен айыруға жатпайтын тұлғалар қарама-қарсы қозғалыс жолағына шыққан жағдайда 30 АЕК айыппұл төлейді.
Теміржолдағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін теміржол өткелдерінен өту ережелерін бұзу айыппұлы 10 АЕК-тен 20 АЕК-ке дейін көтерілді.
Ал теміржол маңында мал жаюға қатысты «ескерту» жазасы алынып тасталды, енді бұндай құқық бұзушылық бірден айыппұлға әкеледі. Теміржол – қауіпті аймақ, мұндағы кез келген немқұрайлылық жолаушылардың өміріне қауіп төндіруі мүмкін.
Қай жағдайларда жауапкершілік жеңілдетіледі?
— Қай жағдайларда жауапкершілік жеңілдейді?
— Біз орынсыз қаталдыққа жол бермейміз. Өмір мен денсаулыққа қауіп төндірмейтін кейбір құқық бұзушылықтар үшін жазаны жұмсартамыз.
Мысалы, өткен жылы күні бойы фарасын қоспаған жүргізушілерге бірінші рет ескерту берілетін болды.
Жаңа өзгерістерге сәйкес, ақылы тұрақ үшін уақытында төлем жасамағаны үшін айыппұл төмендетілді:
- 3 АЕК-тен 1 АЕК-ке,
- қайталанған жағдайда 5 АЕК-тен 2 АЕК-ке азайтылды.
Сонымен қатар, азаматты әкімшілік жауапкершілікке тартпас бұрын, оны алдымен төлем жасау қажеттілігі туралы хабарлау ұсынылуда.
Полицияның жұмысы қалай өзгереді?
— Бұл заң күшіне енгеннен кейін полицияның жұмысы қалай өзгереді?
— Енді әкімшілік істерді қашықтан қарастыруға мүмкіндік беріледі. Zoom, WhatsApp және басқа да мобильді қосымшалар арқылы құқық бұзушылармен байланысу мүмкіндігі пайда болады. Бұл полиция қызметкерлерінің уақытын тиімді пайдалануға көмектеседі.
Сонымен қатар:
- Жалған шақырту үшін айыппұл 30 АЕК-тен 60 АЕК-ке дейін көбейтілді.
- Жедел қызмет көліктеріне жол бермеу айыппұлы 7 АЕК-тен 20 АЕК-ке дейін өсті.
- Қайталанған жағдайда қоғамдық жұмыстар тағайындалады: жалған шақыру үшін 40 сағат, жедел қызмет көліктеріне жол бермеу үшін 20 сағат.
Бұл түзетулер жедел қызметтердің жұмысының тиімділігін арттыруға бағытталған. Жалған шақыртулар уақыт пен ресурстарды ысырап етеді, ал жедел жәрдемнің кешігуі адамның өмірін құтқаруға кедергі болуы мүмкін.
Мас күйде көлік жүргізгендерге жаза жеңілдей ме?
— Қазіргі уақытта мас күйде көлік жүргізгені үшін айыру мерзімін қысқарту туралы ұсыныстар талқылануда. Сіздің ұстанымыңыз қандай?
— Бұл сұрақ бойынша ІІМ-ге көптеген ұсыныстар түсіп жатыр. Бірақ біздің ұстанымымыз анық: мас күйінде көлік жүргізгендер үшін жаза жұмсартылмауы тиіс.
Өз өмірін ғана емес, басқалардың өмірін де қатерге тігуге ешкімнің құқығы жоқ. Басқа елдерде бұл қылмыс әлдеқайда қатаң жазаланады:
- Жапонияда – жүргізушіге ірі айыппұл мен түрме жазасы беріледі. Сондай-ақ, мас жүргізушімен бірге отырған жолаушылар да жазаланады.
- Малайзияда – отбасылық жауапкершілік қарастырылған: мас жүргізуші ғана емес, оның жұбайы да жауапқа тартылады.
- АҚШ (Иллинойс штаты) – өмір бойы жүргізуші куәлігінен айыру, түрмеге қамау, айыппұл.
- Беларусь – қайталанған жағдайда көлік тәркіленіп, мемлекет меншігіне беріледі.
- Қытайда – жүргізуші куәлігін 5 жылға дейін тартып алады, ал егер жол апатында адам қаза тапса – өлім жазасы берілуі мүмкін.
Қазақстанда мас күйінде көлік жүргізгендерге қолданылатын жаза әлемдік тәжірибемен салыстырғанда тым жұмсақ. Біздің ойымызша, қазіргі талаптар заң бұзушылықтың алдын алу үшін жеткілікті және оларды жеңілдетуге болмайды.
Азаматтарға үндеу
— Сіз азаматтарға не айтқыңыз келеді?
— Барша қазақстандықтарды заңды бұзбауға шақырамын!
Әрбір әрекеттің салдары бар, кейде ол қайғылы жағдайға әкелуі мүмкін.
Қоғамдық тәртіп – полиция мен азаматтардың бірлескен жұмысы. Егер әрқайсымыз заңды құрметтеп, ережелерді сақтап, қауіпсіздікке жауапкершілікпен қарасақ, еліміз баршаға жайлы әрі қауіпсіз болары сөзсіз.
