ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің (бұдан әрі – ЕХӘҚМ) кеңейтілген алқа отырысында министр Светлана Жақыпова еңбек қатынастарын реттеу саласындағы негізгі сын-тегеуріндерді айтып, оларды шешу бойынша қабылданған және жоспарланған шаралар туралы хабарлады, деп хабарлайды DKnews.kz.
Іс-шараға ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Ермек Көшербаев, Парламент депутаттары, ҚР Президенті Әкімшілігінің және Үкімет аппаратының өкілдері, ЕХӘҚ вице-министрлері, аппарат басшысы, комитет төрағалары, департамент директорлары, ЕХӘҚМ бағынысты ұйымдарының басшылары, орталық мемлекеттік органдардың өкілдері, облыстар мен Астана, Алматы, Шымкент қалаларының әкімдерінің орынбасарлары, жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармаларының басшылары мен әлеуметтік әріптестер және өзге де жауапты лауазымды тұлғалар қатысты.
Светлана Жақыпова өз сөзінде еңбек қатынастарын реттеу ЕХӘҚМ қызметінің маңызды бағыты болып табылатынын атап өтті. Министр осы саладағы негізгі сын-тегеуріндерге тоқталып, ведомствоның проблемалық мәселелерді қалай шешетінін айтты.
Біріншісі – бейресми еңбек қатынастарының болуы. Еңбек шартынсыз жұмыс істеу, кірістерді жасыру, еңбекақы төлеу бойынша берешек мәселелері өзекті болып қала береді. Бұл әлеуметтік тәуекелдер туындаған кезде қызметкер үшін жағымсыз салдарға әкеледі.
«Өткен жылы еңбек инспекторлары 5,6 мың кәсіпорынды тексерді, еңбек шартынсыз 200-ден астам жұмыс фактісі анықталды, 3,7 млрд теңге сомасына жалақы бойынша берешек өндірілді, 2,8 мың кәсіпорын жоғары тәуекел аймағынан шығарылды. Бұл ретте 49 кәсіпорында шамамен 950 млн теңге сомаға 1343 жұмыскер алдындағы жалақы бойынша берешек сақталады», – деді министр.
Министр ЕХӘҚМ қызметкерлерінің еңбек қатынастары мен кепілдіктерінің ашықтығын қамтамасыз ету үшін бірқатар цифрлық шешімдерге бастамашылық жасалғанын айтты: жұмыс берушінің HR Enbek ақпараттық жүйесіндегі кәсіпорындардың штат кестесін декларациялауы; еңбек және ұжымдық шарттар жасасу рәсімін электрондық форматқа ауыстыру; еңбек жанжалдарын дәлірек болжау және алдын алу үшін еңбек тәуекелдері картасының функционалын кеңейту.
«Ұсынылған шаралар жұмыс берушілердің еңбек шарттарында көзделген міндеттемелерді орындауын қамтамасыз етеді, сондай-ақ жұмыскерлердің еңбек жағдайларына мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді», – деп атап өтті Светлана Жақыпова.
Екінші сын-қатер – жұмыскерлердің біліктілігінің төмен деңгейі. Бейіндік білімі бар көптеген жұмысшылар еңбек өнімділігін арттыру үшін қажетті дағдыларға ие емес. Жалақының өсуі кәсіби құзыреттілікті ескермей, әкімшілік әдістермен көбірек қамтамасыз етіледі.
«Жұмыс берушілер мен қызметкерлерді біліктілік жүйесіне тарту мақсатында «Кәсіптік біліктілік туралы» Заңға сәйкес бірқатар шаралар іске асырылды. Сұранысқа ие 12 мың құзыретті қамтитын Цифрлық дағдылар банкі құрылды, бұл еңбек нарығының өзекті қажеттіліктерін дәлірек анықтауға мүмкіндік береді. Сұранысқа ие 4 500 мамандық үшін 800-ден астам кәсіптік стандарттар әзірленді, олар жоғары оқу орындары мен колледждердің 11 мыңнан астам білім беру бағдарламаларына негіз болды. Бұл еңбек нарығының талаптарына жауап беретін кадрларды даярлауды қамтамасыз етеді», – деді ЕХӘҚМ басшысы.
Жақын арада жоспарлануда:
- біліктілікті танудың 5 жаңа орталығын ашу, оның 2-і халықаралық стандарттарға сәйкес келеді, бұл құзыреттерді бағалау сапасын арттырады;
- мемлекеттік органдар мен бизнестің ұсыныстары негізінде 800 жаңа кәсіпті қоса отырып, Ұлттық қызметтер сыныптауышы жаңарту;
- Еуропалық біліктілікті ескере отырып, Ұлттық біліктілік шеңберін өзектендіру. Бұл отандық дипломдарды шетелде тануға және өмір бойы оқыту тұжырымдамасын дамытуға ықпал етеді.
Үшіншісі – жарақат және зиянды еңбек жағдайлары.
Еңбекмині қабылдаған еңбекті қорғау саласындағы кешенді шаралар 2024 жылы тұтастай алғанда өндірістік жарақаттануды төмендету бойынша оң серпінді сақтауға мүмкіндік берді. Мәселен, өткен жылы зардап шеккендердің саны 2023 жылғы деңгейге қарағанда 4,5% - ға, ал өлім-жітім саны 19,5% - ға азайды.
«2024 жылы еңбекті мемлекеттік бақылау функциялары Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарына сәйкес Еңбекминінің қарамағына қайтарылды. Осылайша, мемлекеттік бақылау нәтижелері бойынша шешімдер қабылдау кезінде еңбек инспекторларының тәуелсіздігі мен бейтараптығы қамтамасыз етілді.
Зиянды еңбек жағдайларында жұмыс істейтін жұмыскерлердің әлеуметтік қорғалуын арттыру үшін арнаулы әлеуметтік төлемдер енгізілді. Өткен жылдың қорытындысы бойынша 17 млрд теңге сомасына 13 мыңнан астам адамға төлемдер тағайындалды», – деді Светлана Жақыпова.
Бұдан басқа, заңнамалық деңгейде «ескерту» санкциясын «айыппұлға» ауыстыру және айыппұлдарды екі есеге ұлғайту бөлігінде еңбекті қорғау саласындағы талаптарды бұзғаны үшін жауапкершілікті қатаңдату жөнінде шаралар қабылданды.
Кәсіпорындардың цифрлық картасы енгізілді, ол нақты уақыт режимінде еңбек жағдайларына мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді.
Өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеудің жеделдігі мен ашықтығы FSM мобильді қосымшасын енгізу арқылы артады.
Сонымен қатар зиянды еңбек жағдайларында 519 мың жұмыскер жұмыс істейді. Адам шығынымен аяқталған топтық жазатайым оқиғалар және өндірістік жарақаттануды жасыру фактілері бар.
Осыған байланысты Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшін еңбекті қорғау саласындағы қадағалау мен бақылау тетіктерін қатаңдату жөніндегі келесідей шараларды іске асыру жоспарлануда:
1) жұмыс орындарында кәсіптік тәуекелдерді бағалаудың жаңа әдістемесін енгізу;
2) қауіпті жұмыстарды шұғыл тоқтата тұру үшін мемлекеттік еңбек инспекторларына қадағалау функцияларын беру;
3) төтенше жағдайлар тәуекелдері туралы ерте хабарлау жүйелерін енгізу (мобильді қосымшалар, арнайы датчиктер және басқа да заманауи технологиялық шешімдер);
4) кәсіптік тәуекелдерді бағалауды жүргізу бойынша мамандандырылған ұйымдарға қойылатын талаптарды күшейту;
5) мемлекеттік ақпараттық жүйелердің деректері негізінде кәсіпорынға бармай профилактикалық бақылау мүмкіндіктерін кеңейту.
