Елімізде Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша білім беру саласында реформалар жүргізілуде. Экономиканы білікті кадрлармен қамтамасыз ету міндеті қойылды. Жаһандық трендтер мен ішкі сын-қатерлер аясында ел Үкіметі болашаққа бағдарланған және қоғамның сұраныстарына жауап беретін заманауи әрі қолжетімді білім беру ортасын құруға күш салуда. Үздік университеттердің экономиканың нақты секторымен байланысын күшейту қажет. Инновациялық саясатты еліміздің ғылыми-технологиялық басым бағыттарымен үндестіру бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр, деп хабарлайды DKnews.kz.
Мектепке дейінгі білім берудің қолжетімділігін арттыру
2019 жылдан бастап Қазақстанда мектепке дейінгі білім беру саласын реформалау бойынша қолжетімділікті, сапаны және ашықтықты арттыруға бағытталған жүйелі жұмыс жүргізілуде. Мемлекеттік саясаттың басым міндеттерінің бірі әрбір баланың сапалы мектепке дейінгі тәрбие мен білім алуға құқығын қамтамасыз ету болып саналады.
Егер 2019 жылы елімізде 892 мың бала тәрбиеленген 10,5 мың мектепке дейінгі ұйым жұмыс істесе, 2025 жылға қарай мұндай ұйымдардың саны 1 млн-нан астам баланы қамти отырып, 11,8 мыңға дейін өсті. Бұл ретте қамту қуаты аз шағын орталықтардан тұрақты материалдық-техникалық базасы бар толыққанды балабақшалар ашуға көшуді атап өтуге болады.
Кезекке қатысты мәселеде айтарлықтай өзгерістер болды. 2019 жылы мектепке дейінгі орынға кезекте 446 176 бала тұрды. 2025 жылғы 1 қаңтарда бұл көрсеткіш 2 жастан 6 жасқа дейінгі 84 мың балаға дейін қысқарды. Осылайша, алты жыл ішінде кезек күткендер саны шамамен 5 есеге азайды. Бұл мектепке дейінгі мекемелер желісін жүйелі түрде кеңейту, орындарды бөлудің жаңа тәсілдерін енгізу және ваучерлік қаржыландыру сияқты процестерді цифрландыру арқылы мүмкін болды.
Бұрын балабақшаға жазылу рәсімі: шамадан тыс жүктелген электрондық кезек, аумақтық теңгерімсіздік, орындарды бөлудің күмәнді схемалары, жалған қабылдау сынды көптеген қиындықтармен қатар жүретін. Бұл мәселелер әсіресе ірі қалаларда және тез дамып келе жатқан агломерацияларда өткір күйде болды. Бүгінгі таңда бұл қиындықтар цифрлық сервистердің, балаларды есепке алуды автоматтандырудың және мемлекеттік қызметтер көрсетудің ашық рәсімдерін енгізудің арқасында біртіндеп еңсерілуде.
Мектепке дейінгі саланы қаржыландырудың тиімділігін арттырудағы негізгі қадам – ваучерлік жүйені енгізу. 2024 жылғы 9 шілдеден бастап Тараз қаласында дербестендірілген қаржыландыруды ескере отырып, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру бойынша пилоттық жоба басталды.
Жүйе ата-аналарға ваучер – барлық талаптарға сәйкес келетін кез келген балабақшада (мемлекеттік немесе жеке) пайдалануға болатын жеке «сертификат» беруді көздейді. Бұл ата-аналардың таңдауын кеңейтеді, ұйымдар арасындағы бәсекелестікке ықпал етеді және қызмет сапасын жақсартады. Сонымен қатар жүйе қайталануды және жалған тізімдерді болдырмайды, бұл 27 млрд теңгеден астам үнемдеуге мүмкіндік берді.
Бүгінгі таңда ваучерлік жүйе 12 қала мен 3 ауданда кеңейтілуде. 2025 жылдың соңына дейін жоба бекітілген кестеге сәйкес бүкіл республика бойынша кезең-кезеңімен енгізілетін болады.
2024 жылдың қорытындысы бойынша 2 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың 93,1%-ы мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтылды. 2025 жылы мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасында көзделгендей қамтуды 95%-ға дейін арттыру, ал 2028 жылға қарай – 100%-ға жету жоспарланып отыр. Бұл тапсырма Президенттің «Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсымыз үшін. Қазір және әрдайым» сайлауалды бағдарламасын іске асыру шеңберінде берілді.
Осылайша, Қазақстан мектепке дейінгі білім беру саласында тұрақты ілгерілеуді көрсетіп отыр. Дәйекті реформалар, цифрландыруға сүйену, ваучерлік қаржыландыруды енгізу және қол жеткізуге басымдықтың берілуі жүйені тиімдірек әрі отбасылардың қажеттіліктеріне бағдарлануын қамтамасыз етеді.
Орта білім беру жүйесіндегі реформалар
Соңғы жылдары Қазақстан білім сапасын арттыруға, оқушылар мен педагогтар үшін жағдайды жақсартуға, сондай-ақ қазіргі заманғы білім беру стандарттарын енгізуге бағытталған орта білім беру жүйесін жаңғырту бойынша ауқымды қадамдар жасауда.
2024-2025 оқу жылының басында елімізде 8 мыңға жуық мектеп жұмыс істейді, онда 3,9 млн-нан астам оқушы, оның ішінде 352 мың бірінші сынып оқушылары оқиды.
2024-2025 оқу жылында еліміздің мектептерінде 406 мың педагог жұмыс істейді — өткен жылмен салыстырғанда 8 мыңға артық. 2020 жылдан бастап педагог мәртебесін көтеру саясаты шеңберінде мұғалімдердің жалақысы 100%-ға көбейді. 2023 жылы мектепке дейінгі тәрбиешілер мен техникалық және кәсіптік білім беру педагогтеріне қосымша үстемеақылар, сондай-ақ біліктілік санаттары, еңбек өтілі, еңбек жағдайлары, академиялық дәрежесінің болуы және тәлімгерлік үшін қосымша ақылар енгізілді. Ауылдық жерлерде мұғалімдердің жалақысы қаладағы жалақыдан кем дегенде 25%-ға жоғары. 2025 жылы 11 мыңнан астам педагог біліктілікті арттыру курстарынан өтті, олардың шамамен 58%-ы ауыл мұғалімдері. 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап аттестаттау процесінің ашықтығын қамтамасыз ететін педагогтердің үздіксіз кәсіби дамуының жаңа платформасы жұмысын бастады.
Білім беру үдерісінде көптілділікті, инклюзивті оқытуды және бағалаудың басқа да түрлерін қосқанда, заманауи педагогикалық тәсілдер белсенді енгізілуде. Цифрландыруға көп көңіл бөлінуде: 1757 мектепте STARLINK спутниктік интернеті қосылған және барлық оқулықтар цифрландырылып, 11 цифрлық платформада қол жетімді.
Қазақстан Орталық Азиядағы мектеп білімінің сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі – ББЖМ халықаралық аккредитациясынан өткен жалғыз мемлекет. Бұл құрал халықаралық стандарттарға сәйкестігін растайтын RCEC (Research Centre for Examination and Certification) сапа белгісін алды. ББЖМ оқу бағдарламаларының тиімділігін объективті бағалауға, білім беру үдерісінің күшті және әлсіз жақтарын анықтауға және білім беру жүйесін одан әрі дамыту бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді.
ББЖМ шеңберінде сауаттылықтың үш: оқу, математикалық және жаратылыстану бағыты бағаланады. RCEC-пен ынтымақтастықтың екі жылында бағалау шеңберін әзірлеуді, тест сұрақтарын дайындауды, тестілеу дизайнын әзірлеуді, цифрлық платформада тестілеуді басқаруды, халықаралық стандарттарға сәйкес нәтижелерді кеңейтуді және талдауды қамтитын ББЖМ аккредиттеудің 7 кезеңі өтті.
Білім беру жүйесінің табысты жұмыс істеуі үшін педагогтарды даярлауға ерекше көңіл бөлінеді, осы мамандықтың беделі артуда. Мемлекет білім беру саласына үздік мамандарды тарту үшін күш салып жатыр. Реформалар шеңберінде мұғалімдердің жалақысы көбейді, біліктілікті арттыру және педагогикалық шеберлікті дамыту бағдарламалары енгізілді. Жүргізіліп жатқан жұмыс қазірдің өзінде нәтиже беруде, мектептердің түлектері одан әрі оқу үшін педагогикалық мамандықтарды таңдауда.
Республикада педагогтерді аттестаттаудың автоматтандырылған жүйесі бар. Осылайша, 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап мұғалімдердің үздіксіз кәсіби дамуына арналған «Ұстаз» ұлттық платформасын кезең-кезеңімен енгізу басталды. Бұл платформа аттестаттау үдерісін анағұрлым ашық етеді. 2025 жылы платформа арқылы 150 мыңға жуық қазақстандық педагог аттестаттаудан өтеді.
Президенттің бастамасымен барлық білім беру ұйымдарында «Адал азамат» бірыңғай тәрбие бағдарламасы енгізілуде. Биылдан бастап оған жеке мектептер де қосылып, 2026 жылы ауқымды тарату үшін шаралар қабылданады.
Бағдарлама аясында мектептер жанынан ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтары (АПҚО) ашылды, ал өңірлерде психологиялық қолдау орталықтары (ПҚО) құрылды. Басым бағыттардың бірі – сынып жетекшілерінің өскелең ұрпақтың тәлімгерлері мен тәрбиешілері ретіндегі рөлін нығайту.
«Жайлы мектеп» жобасы
2019 жылдан бастап елімізде 1200 жаңа мектепте 1 млн-нан астам оқушыны орынмен қамтамасыз еткен ауқымды инфрақұрылымдық жобалар іске асырылуда. Әсіресе, 2023 және 2024 жылдардағы нәтижелер 510 мың оқушы орны бар 422 мектеп пайдалануға берілген кезде ерекше маңызды иеленді.
Бұл көрсеткіштер 32 апатты және 71 үш ауысымды мектепті жою, сондай-ақ бүкіл еліміз бойынша 200 мектепте орын тапшылығы сияқты бірқатар негізгі мәселелерді шешуде нағыз серпіліс болды.
Апатты және үш ауысымды мектептердің мәселелерін шешу бойынша жүйелі жұмыс жалғасуда, оған кешенді шаралар, оның ішінде бюджет қаражаты есебінен және инвестициялар тарту кіреді.
Жүргізіліп жатқан реформалар аясындағы негізгі басым міндеттердің бірі – балаларды оқыту үшін қолайлы орта құру. Республикада «Жайлы мектеп» ауқымды жобасы іске асырылуда, заманауи ыңғайлы сыныптарды, спортпен айналысуға арналған залдарды, демалуға және шығармашылықпен айналысуға арналған кеңістікті қарастыратын инфрақұрылымның жаңа стандарттары әзірленуде.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы аясында елімізде 460 мың оқушыға арналған 217 мектептің құрылысы жүргізілуде. Бүгінгі таңда олардың 105-і пайдалануға берілді, тағы 112 жайлы мектеп 2025 жылдың соңына дейін аяқталады.
Бұдан басқа, республикалық және жергілікті бюджеттер қаражаты, сондай-ақ жеке инвестицияларын тарту есебінен 92 мың оқушы орны бар 127 мектеп салынады.
2023 жылы сыбайлас жемқорлықтан тәркіленген қаражат есебінен қаржыландырылатын Білім беру инфрақұрылымын қолдау қорын құру да маңызды қадам болды. Аталған қордың арқасында 100 мыңға жуық оқушыға арналған 89 мектептің құрылысы қаржыландырылды. Оның ішінде 74,4 мың орындық 61 мектеп пайдалануға берілді.
Сонымен қатар аудан орталықтары мен ауылдарда жеті бағыт бойынша 1000 мектепті жаңғырту жалғасуда. Соңғы үш жылда 4 мыңнан астам мектептің материалдық-техникалық базасы жаңартылды, 2 мыңнан астам мектепте робототехника, химия, биология, физика және STEM-пәндердің заманауи кабинеттері жасақталды.
Мектеп инфрақұрылымының бірыңғай заманауи форматына көшудің келесі кезеңі – мектептерді жаңарту. Президенттің тапсырмасына сәйкес, алдағы 3 жыл ішінде еліміздің барлық өңірлерінде мектептерді жаңарту жоспарлануда. Бүгінгі таңда 1 231 мектеп анықталды, олардың жартысынан көбі (54%) ауылдық жерлерде орналасқан. Жаңғырту жұмыстары аясында шатырды ауыстыру, қасбеттер мен терезелерді жаңарту, инженерлік коммуникацияларды — электрмен жабдықтау, жылыту, сумен жабдықтау, кәріз және желдетуді күрделі жөндеу жоспарланған. Сондай-ақ мектеп аумақтарын абаттандыру және көгалдандыру жүргізіледі.
Техникалық және кәсіптік білім беру
Мемлекет басшысының Жарлығымен 2025 жыл Жұмысшы мамандықтары жылы болып жарияланды. Бастамаларды іске асыру шеңберінде орта білім беру ұйымдарында алғаш рет кәсіп таңдауда және мектеп, колледж және жұмыс беруші арасындағы өзара іс-қимылды жолға қоюда оқушыларды жүйелі сүйемелдеу үшін педагог-кәсіптік бағдар беруші лауазымы ресми түрде енгізілді.
Жоғары сынып оқушыларына жұмысшы біліктілігін беру бойынша пилоттық жоба іске асырылуда. Бастама мектеп білімінің практикалық бағытын күшейтуге және жастардың ерте жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін қолдауға бағытталған. 11-сыныпты бітіргеннен кейін оқушылар тек аттестат қана емес, сонымен қатар орта техникалық білім туралы диплом алады. Бүгінгі таңда 905 түлек кәсіби біліктілік пен еңбек нарығына бірден шығу мүмкіндігін алып, колледж дипломымен оқуын аяқтады.
2025 жылдың ақпан айында «Жұмысшы мамандықтар қаласы» фестивалінің алаңында Жұмысшы мамандықтар жылының салтанатты ашылуы өтті. 5 күнге созылған фестивальде 300-ден астам іс-шара өткізілді, колледждер мен кәсіпорындар арасында ынтымақтастық туралы 250 меморандумға қол қойылды, 30 мыңнан астам оқушыға кәсіби диагностика жүргізілді.
Сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі дарынды және болашағы зор студенттерді анықтау және қолдау, жоғары білікті мамандардың кадрлық резервін қалыптастыру мақсатында республикалық «Үздік – 100 студент» байқауы басталды.
«JasSkills» және «JuniorSkills» байқауларына дайындық басталды, сондай-ақ «Мансап компасы» платформасында 100 мың оқушыны қамтитын кәсіби бағдарлау науқаны жүргізілуде.
Бүгінгі таңда елімізде 772 колледж кадрларын даярлау жүзеге асырылуда. Контингент барлығы 556 мың студентті құрайды, оның 85%-ы грант бойынша оқиды, ал мемлекеттік білім беру тапсырысының 65%-ы техникалық мамандықтарға бағытталған.
Мемлекеттік тапсырыс геология, энергетика, металлургия және машина жасау, көлік, байланыс, IT, құрылыс, педагогика және медицина, тау-кен және су салалары сияқты бағыттар бойынша ұлғайтылады.
Колледж студенттерін қолдау мақсатында стипендиялық төлемдердің мөлшері екі есеге ұлғайды: 2023 жылы – 50%, 2024 жылы – 50%, 300 мыңнан астам студент қамтылды. Мұқтаж студенттердің 87%-дан астамы жатақханаларда орынмен қамтамасыз етілген. 2019 жылдан 2023 жылға дейін 14,8 мың орындық 76 жатақхана, биыл тағы 2,5 мың орындық 11 жатақхана пайдалануға берілді. Бұдан басқа, мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алушылар әлеуметтік қолдаумен – тамақпен және жол жүрумен қамтамасыз етілген. Бұл сөзсіз, белсенді халық арасында техникалық мамандықтарға қатысуға әсер етті.
Колледждер 227 мамандық және 753 біліктілік бойынша білім беру бағдарламаларын жүзеге асырады.
Кадрларды даярлау ел экономикасының 15 бағыты бойынша жүргізіледі, онда түлектердің жұмысқа орналасу пайызы орта есеппен 79%-ды құрайды, оның ішінде білім беру (80,3%), мұнай-газ саласы (64,9%), электр энергетикасы (79,6%), металлургия (77%), көлік (75,4%), құрылыс (82,7%), ауыл шаруашылығы (75%) және басқалары бар.
2025 жылғы 1 қыркүйектен бастап техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары үшін жан басына шаққандағы қаржыландыру көлемі 2 есеге ұлғаяды. Жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландырудың қолданыстағы әдістемесіне сәйкес 1 студентті оқытуға бөлінетін қаражаттың орташа мөлшері 437 мың теңгеге тең, енді ол орта есеппен 912 мың теңгені құрайды. Қаржыландырудың жаңа нормативі негізгі және ынталандырушы бөліктерден тұрады, бұл ретте ынталандырушы төлемдер нақты көрсеткіштерге қол жеткізген колледждерге беріледі. Қаржыландырудың жаңа жүйесі бәсекеге қабілетті мамандарды даярлауға, білім беру ұйымдарын заманауи материалдық-техникалық жабдықтармен жарақтандыруға, педагогтердің біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Инклюзивті білім беру және балалардың құқығын қорғау
Алғаш рет ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды арнайы психологиялық-педагогикалық қолдау стандарты әзірленді. Мемлекеттік деңгейде білім берудің барлық деңгейлерінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды сүйемелдеуге жүйелі тәсіл бекітіледі.
«Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды кешенді қолдау туралы» Заң жобасы әзірленуде, ол отбасы мен баланы сүйемелдеуге бағытталған ведомствоаралық тетіктерді қамтитын болады.
Үздіксіз инклюзивті білім берудің ұлттық орталығын құру бойынша жұмыстар жүргізілуде. Еліміздегі мектептердің 90%-ында инклюзивті білім алу үшін жағдай жасалған, ал балаларды арнайы психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамту 85%-ға жетті жетті. Арнайы білім беру ұйымдарының желісі 504 бірлікке жетті. Мектептер жанынан ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдаудың 121 кабинеті ашылды.
2024 жылы білім беру ұйымдарында заңнаманы жетілдіру шеңберінде:
- мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту, техникалық және кәсіптік білім беру деңгейлерінде «педагог-ассистент» штат бірлігі енгізілді;
- жалпы білім беру ұйымдарының үлгілік штаттары «арнайы педагог» лауазымы енгізілді;
- тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларды физикалық сүйемелдеу үшін «білім беру ұйымдарындағы жеке көмекші» жаңа лауазымы енгізілді;
- психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың, психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерінің, оңалту орталықтарының және аутизм спектрі бұзылған балаларды қолдау орталықтарының жекелеген үлгілік штаттары бекітілді;
- аутизмі бар балаларды қолдау орталықтары «Дамуында проблемалары бар балалар мен жасөспірімдерді оңалту және әлеуметтік бейімдеу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет берушілердің тізбесіне енгізілген;
- аутизмі бар балаларға арналған түзету компоненті мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспарларына енгізілді.
Еліміздің 11 өңірінде 18-де психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттері ерте қолдау кабинеттері ашылды. Біліктілікті арттыру курстарымен ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істейтін 10 мыңнан астам педагог қамтылды.
ТжКБ ұйымына оқуға түсу кезінде мүгедектігі бар адамдар қатарындағы азаматтар үшін қабылдау квотасының мөлшері 1-ден 10%-ға дейін ұлғайтылды.
Балаларды қорғауда жылдам әрі қауіпсіз байланыс орнату мақсатында мектептер мен колледждерде «111» байланыс орталығына қол жеткізуге мүмкіндік беретін QR-кодтар енгізілді. Бұл психологиялық, құқықтық және әлеуметтік көмекті жасырын түрде алуға мүмкіндік береді.
2025 жылы қамқоршылық органдарының штатын 2,5 есеге ұлғайту жоспарлануда. Сонымен қатар енді жетім балалардың тәлімгерлері психологиялық дайындықтан өтеді.
Бұдан бөлек, мемлекет жекеменшік мектептерде оқитын бастауыш сынып оқушыларын тегін тамақпен қамтамасыз етуге 12 млрд теңгеден астам қаражат бөлді. Психологиялық қолдау орталықтары биыл 250 мыңнан астам оқушылар мен олардың отбасыларына көмек көрсетті.
Жазғы демалыс және қауіпсіздік
Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі жазғы науқанға дайындықты бастады.
2025 жылдың жазғы кезеңінде сауықтыру, демалыс және жұмыспен қамтудың түрлі бағдарламаларымен 3,1 млн баланы қамту жоспарлануда. Оның ішінде 500 мыңнан астамы әлеуметтік осал санаттағы балалар. «Қазақстан халқына» қорының қолдауымен 10 мың бала тегін демалуға мүмкіндік алады.
Барлық ұйымдастырушылық мәселелер 9 мемлекеттік органның бірлескен жоспары шеңберінде пысықталуда. Осы мақсатта республикалық және өңірлік штабтар құрылды. Биылғы жазда жұмысты бастауды жоспарлап отырған демалыс орталықтарының тізімі дайындалды.
Қауіпсіз және белсенді жазғы демалыс мәдениетін қалыптастыру үшін жадынамалар, нұсқаулықтар мен гайдбуктар дайындалып, тартылады.
Қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ерекше назар аударылады. Санитарлық нормалардың сақталуына, азық-түлік қауіпсіздігіне, сондай-ақ суда, орманда және спорт объектілерінде сақтық шараларына бақылау күшейтілді.
Биыл барлығы 16 жыл бойы жұмыс істеу, 188 маусымдық, 10 мыңнан астам тамақтанатын және тамақтанбайтын мектеп жанындағы лагерьлерді, сондай-ақ 512 шатырлы және киіз үй лагерьлерін кезең-кезеңімен ашу жоспарланып отыр.
