2025 жылғы 27 маусымда Ұлттық Банк кезекті «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің экономикалық шолу» нөмірін жариялады. Бұл жай ғана сандар жиынтығы емес — бұл еліміздің қазіргі экономикалық жағдайының айнасы. Бұл жолғы шолу үш өзекті тақырыпқа арналған: зейнетақы жүйесі, мұнай бағасының құбылуы және цифрландыру дәуіріндегі қолма-қол ақшаның болашағы. Сарапшылар не дейді? Қарап көрейік.
Зейнетақы жүйесі: Қазақстан өзгелерге үлгі бола алды ма?
90-жылдардың соңында Қазақстан Кеңес Одағынан қалған ескі жүйеден бас тартып, жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшкенде, бұл шешім батыл әрі тәуекелді еді. Бірақ уақыт көрсеткендей — бұл шешім дұрыс болған.
Максим Золотухин суреті/Zakon.kz
Бүгінде азаматтардың табысынан 10% көлемінде аударылатын міндетті зейнетақы жарналары жиналатын Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры (БЖЗҚ) 22,4 трлн теңге жинақтап отыр. Бұл қаражат — тек келешек үшін сақталған қаражат емес, бұл — еліміздің экономикасына салынған инвестиция.
2024 жылдың қорытындысы бойынша БЖЗҚ-ның инвестициялық кірістілігі 17,8% болды, ал инфляция — 8,6%. Бұл шын мәнінде зейнетақы жинақтарының құнсызданбай, керісінше өсіп жатқанын көрсетеді.
Бұдан бөлек, Қазақстан зейнетақы жүйесінің жаһандық Mercer CFA рейтингінде 20-орынға ие болып, тіпті АҚШ, Франция мен Испанияны басып озды. Яғни, әлем Қазақстанның зейнетақы реформаларын жоғары бағалап отыр.
Дегенмен, бәрі тамаша деуге болмайды. Ең төменгі зейнетақы мөлшері әлі де жеткіліксіз, ал ерікті жарналар халық арасында онша танымал емес. 2024 жылдан бастап жұмыс берушілердің жарналары енгізілді, азаматтарға өз жинақтарын басқару құқығы берілді. Бірақ зейнет жасындағы кедейліктің алдын алу үшін бұдан да көп жұмыс істеу қажет.
Мұнай экономикамызды әлі де билеп тұр ма?
«Қазақстан тек мұнайдан тұрмайды» деп талай айтылды. Алайда баррель бағасы көтерілсе де, құлдыраса да — бұған бірден әсер ететін нәрсе бар: теңге бағамы, инфляция, ішкі өнім, сыртқы сауда теңгерімі.
aze.media
Ұлттық Банк сарапшылары мұнай бағасының құбылуы еліміздің макроэкономикасына қалай әсер ететінін жан-жақты зерттеп шықты. Қорытынды: Қазақстан экономикасы әлі де “қара алтынға” тәуелді.
Баға өссе — бюджет байиды, теңге нығаяды. Баға түссе — экспорт кемиді, теңге әлсірейді, инфляция күшейеді.
Бұл жерде сарапшылар нақты ұстанымды атап өтті: сыртқы күйзелістерден қорғану үшін бізге фискалдық тұрақтандырғыштар, ұлттық қорды тиімді пайдалану, жылдам әрекет ететін ақша-несие саясаты қажет. Мұның барлығы бізде бар, бірақ оларды әлі де жетілдіру қажет.
Қолма-қол ақша: «тірі» теңге тіршіліктен кеткен жоқ
2025 жыл. Барлық жерде QR-код, мобильді төлемдер, цифрлық теңге. Бірақ қарапайым купюралар мен тиындар әлі де айналымда жүр. Ұлттық Банктің мәліметінше, айналымда 3,2 трлн теңге көлемінде қолма-қол ақша бар.
Александр Павский суреті/Kazinform
Неліктен? Себебі цифрға бәрі бірдей сене бермейді. Интернет ауылдық жерлерде тұрақсыз, кейбіреулер үшін банк картасы әлі де жат дүние. Ал ақшаны қолмен ұстап, әмиянда сақтау — кей адамдар үшін сенімділіктің белгісі.
Мұны Ұлттық Банк жақсы түсінеді. Сол себепті цифрлық төлем жүйелерін дамытумен қатар, қолма-қол ақшаға қолжетімділікті сақтау — саясаттың маңызды бөлігі болып отыр. Бұл — тек Қазақстанда емес, Германия, Жапония, Сингапур сынды цифрлы дамыған елдерде де солай.
Мұның бәрі біз үшін не білдіреді?
- Сіз 30–40 жаста болсаңыз, сіз зейнетақы жүйесінің қатысушысы ғана емес, инвесторсыз. Сіздің болашағыңыз — сіздің бүгінгі жарнаңызға байланысты.
- Егер сіз зейнеткерлікке жақын болсаңыз, мемлекет әлі де сіздің жағында — базалық және ынтымақты зейнетақы төлемдері сақталған.
- Кәсіпкер болсаңыз, сіздің де жауапкершілігіңіз бар — енді қызметкерлер үшін қосымша жарна төлеу — заң.
- Ал егер сіз жай ғана адам болсаңыз, дүкенде қолма-қол төлегенді ұнатсаңыз — еш алаңдамаңыз, ақшаңыз қолданыста қала береді.
Қазақстан дұрыс бағытта. Бірақ бұл бағыт өзінен-өзі жол болмайды
Бұл жолғы «Экономикалық шолу» — салқын ресми есеп емес. Бұл — елдің экономикалық жай-күйінің шынайы көрінісі. Зейнетақы жүйесі — нығайды, бірақ әрі қарай жетілдіру қажет. Мұнайға тәуелділік — бәсеңдеді, бірақ әлі де сезіледі. Ал қолма-қол ақша — цифрға қарамастан, өміріміздің бір бөлігі болып қала береді.
Қазақстан — экономикалық ауысу кезеңінде. Бұл күрделі, бірақ үміт ұялататын жол. Және ең бастысы — бұл жол өзіміздікі.
