2025 жылғы 8 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдауын жариялады. Президент өз сөзін инвестиция тарту тақырыбынан бастап, жаңа инвестициялық кезеңді бастау қажеттігін атап өтті.
«Қазіргі инвестиция тарту саясаты мардымды деп айта алмаймын. Қаражаттың көбі шикізат салаларына құйылып жатыр. Бірақ қазір алдымызда тұрған міндет — басқа. Бұл — өңдеу саласына көбірек қаражат тарту. Сондықтан үкімет инвестиция саясатына басқаша көзқараспен қарауы керек», — деді президент.
Шикізаттық емес салаларды дамытуға бағыт бұрыннан алынған, бірақ бұл мәселе әлі де өзекті. Жалпы алғанда, шетелдік инвестицияларды тарту проблемасының маңыздылығы ресми статистикамен де расталады. Мысалы, соңғы 10–15 жылда инвестиция ағынының нақты траекториясы байқалған жоқ: өсім қысқарумен, қысқару — өсіммен ауысып отырды, төмендегі инфографикадағыдай өзіндік «ара» қалыптасты. Динамикаға елдің инвестициялық тартымдылығы қалай қалыптасып, дамып жатқаны туралы нақты түсінік бермейтін әртүрлі факторлар әсер етеді. Осылайша, 2021-2022 жылдары шетелдік инвестициялар ағынының ұлғаюы байқалды, дегенмен ол кезде жаһандық нарық әртүрлі геосаяси күйзелістерді бастан кешірді. Сонымен қатар 2023-2024 жылдары инвестициялар соңғы жылдардағы антирекордқа дейін төмендеді.
Алайда биылғы жыл оң көрсеткіштермен басталды. Осылайша, 2025 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша Қазақстанға тартылған тікелей шетелдік инвестициялардың (ТШИ) жалпы ағыны 6,6 млрд АҚШ долларын құрады — бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 6,2%-ға көп. Бұл ретте шикізаттық емес салалар, әсіресе өңдеу өнеркәсібі, байланыс нарығы және қаржы секторы оң нәтиже берді.
Шетелдік инвестицияларды тартуда жекелеген өңірлерді дамытудың маңызы зор. 2025 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша ТШИ ағыны бойынша көшбасшылар дәстүрлі түрде еліміздің екі мегаполисі — Алматы мен Астана болды: сәйкесінше 3 млрд және 1,1 млрд АҚШ доллары.
ТШИ ағыны бойынша көшбасшылар қатарына сондай-ақ Батыс Қазақстан (744,2 млн АҚШ доллары), Шығыс Қазақстан (443,4 млн АҚШ доллары), Маңғыстау (364,4 млн АҚШ доллары) және Алматы (210,7 млн АҚШ доллары) облыстары кірді.
Бұл ретте ҚР-дағы 20 өңірдің 9-ы ғана тоқсан қорытындысы бойынша ТШИ ағынының оң динамикасын көрсетті. Өсім бойынша үздік бестікке ШҚО (плюс 352,1%), БҚО (плюс 137,6%), Астана (плюс 120%), Жетісу облысы (плюс 71,7%) және Алматы облысы (плюс 48,9%) кірді.
Жаңа Алатау қаласы немесе Alatau City деп аталатын қала кіретін Алматы облысын бөлек атап өтеміз. 2025 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша өңірдегі оң динамика, басқаларымен қатар, қаладағы инвестициялық жобалар есебінен қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, Алматы облысы нақты өңдеуші салаға, яғни экономиканың басым секторына инвестиция ағыны бойынша үздік 3 аймақтың қатарына енді.
Маңызды жайт: президент Қасым-Жомарт Тоқаев өз жолдауында Алатау қаласын инвестициялар мен технологияларды тарту полюсі, салынып жатқан озық даму қаласы ретінде атап өтті. «Алатау қаласы еліміздің жаңа іскерлік және инновациялық орталығы болуға тиіс. Жалпыұлттық маңызы бар осы жобаны жүзеге асыру үшін арнайы жер бөлінді, бастапқы жоспарлау жұмысы аяқталды, инфрақұрылымның негізгі желілері қосылды», — деп басып айтты мемлекет басшысы.
Қалада ерекше тартымды жағдайлары бар арнайы экономикалық аймақ жұмыс істейтінін айта кетейік. Сонымен қатар, президенттің тапсырмасы бойынша қаланың үкіметке тікелей бағынатын жаңа арнайы мәртебесі болады. Мұндай шаралар Алатауды инвесторлар үшін барынша тартымды етіп, қаражат болашақтың «ақылды» экономикасына инвестицияланатын болады.
Қазірдің өзінде халықаралық инвесторлармен, соның ішінде Оңтүстік Корея, Сингапур, АҚШ, Таяу Шығыс және Қытай (осындай компаниялардың бірі Шэньчжэнь жаһандық технополисінің құрылысына қатысқан және Alatau City жобасын жүзеге асыруға тікелей қатысатын болады) инвесторларымен көп миллиардтық келісімдерге қол қойылды және қол қойылып жатыр.
Тағы бір маңызды жайт: негізгі инфрақұрылымдық жобалар тұтастай алғанда бюджет қаражаты есебінен салынатынына қарамастан, жаңа Алатау қаласы негізінен жеке инвестициялар есебінен салынып, дамитын болады. Қазірдің өзінде бұл үрдіс ресми статистикамен расталады. Алатау туралы жеке ақпарат жоқ, бірақ Алматы облысы бойынша өңірдің дұрыс бағытта келе жатқанын көрсететін жалпы мәліметтер бар. Осылайша, 2025 жылдың жеті айының қорытындысы бойынша Алматы облысында негізгі капиталға салынған инвестициялар 22,3%-ға, 536,8 млрд теңгеге дейін өсті. Бұл ретте инвестициялардың 20%-дан астамы мемлекет басшысы айтқан тікелей өңдеу өнеркәсібіне тиесілі болды. Ең басты назар аударарлық жайт және артықшылығы — күрделі салымдардың бүкіл көлемін — 100% — жеке меншік қаражат құрады.
Ерекше мәртебесі бар жаңа қаланың құрылуы мен дамуы өңірге және тұтастай елге қалай әсер етеді?
Бүгінде Алматы облысының экономикасы негізінен шикізаттық емес секторларға негізделген. Оның ішінде өңдеу өнеркәсібі (2024 жылы өңірдің ЖӨӨ-нің 21,9%-ы), сауда (11,8%), ауыл шаруашылығы (6,6%), көлік-логистика секторы (6,3%), құрылыс (6,4%) және т. б. маңызды рөл атқарады. Өңірдің қуатты аграрлық негізі және елеулі логистикалық және өнеркәсіптік әлеуеті бар, бірақ әзірге онда қосылған құны жоғары салалар — IT, қаржы-тех, биотехнологиялар, креативті индустрия салыстырмалы түрде әлсіз көрсетілген.
Дәл осы бағыттар Alatau City жобасының негізіне айналады. Осылайша, бұл жерде сөз тек бар өндірістерді кеңейту жайлы емес, өңір экономикасын құрылымдық қайта құру туралы болып отыр. Қала дәстүрлі салаларды, мысалы, аграрлық секторды, өнеркәсіпті және логистиканы жаңа технологиялармен біріктіре алған кезде, бұл бәсекеге қабілеттілікті түбегейлі басқа деңгейге көтереді. Тұтастай алғанда, кез келген саланың технологиялық әлеуеті бар, тиісінше, қажетті жағдайларды жасау қолданыстағы салаларды түбегейлі өзгерте алады, бұл экономикалық және әлеуметтік нәтиже береді және өңірдің дамуы мен өсуі үшін жаңа басым салалардың тұтас тізімін қоса алады.
Логистикалық артықшылығы
Инвестициялар үшін жоғары бәсекелестікке қарамастан, Алатаудың бірегей артықшылығы бар. Оның стратегиялық орны қаланы табиғи логистикалық хабқа айналдырады. Біз бұл жайлы толығырақ жазған болатынбыз. Негізгі сәттерді атап өтейік.
- Қала Орталық Азияның негізгі сауда жолдарының торабында орналасқан.
- ЕАЭО-ның көп миллиондық нарығына тікелей және бажсыз қолжетімділік қамтамасыз етілген.
- «Бір белдеу, бір жол» бастамасына кірігу Қытай мен Еуропаға құрлықтық бағыттарды ашады.
- Alatau City мыналарға қол жеткізуге мүмкіндік береді:
- миллиардтаған ЖӨӨ бар аймақтарға (мысалы, 285,3 млрд АҚШ долларын құрайтын ЖӨӨ бар Шыңжаң, 62,3 млрд АҚШ долларын құрайтын ЖӨӨ бар Алматы, 22,2 млрд АҚШ долларын құрайтын ЖӨӨ бар Ташкент);
- миллиондаған халқы бар аймақтар (мысалы, мың шақырымдық радиус 29 млн адамды қамтиды және 300 мыңнан астам халқы бар 33 қаланы қамтиды, оның ішінде Үрімші, Ташкент, Алматы, Душанбе және т. б., ал бұлар өнімді тұтынудың әлеуетті нарықтары).
Халықаралық компаниялар үшін бұл жаңа өндірістерді салуды ғана емес, логистикалық шығындарды барынша аз ірі нарықтарға шығу үшін плацдарм құруды білдіреді. Бұған дейін атап өткеніміздей, қазірдің өзінде көптеген шетелдік компаниялар бұл өңірге қызығушылық танытуда.
Сонымен қатар, Алматыға жақын орналасуы жобаның перспективасын күшейтеді (сонымен қатар бақыланбайтын көші-қон ағындарының орнына «салауатты» урбанизацияға ықпал ете отырып, Оңтүстік астананың жүктемесін азайтады). Қолайлы жағдайлар мен даму үшін еркін алаңдардың арқасында бизнестің бір бөлігі Alatau City-ге көшеді. Бұл мегаполистің жүктемесін азайтуға, сонымен бірге облыстың инвестициялық әлеуетін арттыруға мүмкіндік береді.
Инвестицияларға қайта оралайық. Alatau City шикізат секторына сүйенбейді. Екпін шикізаттық емес салалардағы жеке инвестицияларға ауысты. Бұл технологиялық кластерлерді дамыту шикізатты пайдаланудан гөрі орнықты өсуді қамтамасыз ететін әлемдік трендтерге сәйкес келеді.
Бұған дейін атап өткеніміздей, Алматы облысында ағымдағы жылы негізінен бизнестің меншікті қаражаты, яғни жеке инвестициялар есебінен күрделі салымдардың өскені байқалады. Әрине, егер барлық саланы қарастыратын болсақ, бюджет қаражаты да пайдаланылады — олардың күшін ешкім жойған жоқ. Дегенмен, олар негізінен білім беру, денсаулық сақтау, қорғаныс, мемлекеттік реттеу сияқты әлеуметтік салаларға бағытталады. Бәсекеге қабілетті салаларға келетін болсақ, оларда жеке инвестициялар басым. Мысал келтірейік: өңірдегі өңдеу өнеркәсібіне, азық-түлік өндірісіне және ауыл шаруашылығына салынған инвестициялар 100% жеке қаражаттан қалыптасады. Және де бұл экономиканың мұндай үлесі бар жалғыз салалары емес.
Сондай-ақ бір қызықты фактіні атап өткен жөн. Қазіргі уақытта Алматы облысындағы инвестициялардың 70%-дан астамы ғимараттардың құрылысы мен күрделі жөндеуіне бағытталса, 30%-дан азы машиналар, жабдықтар және басқаларына келеді Осылайша, өңірдің технологиялық дамуына бағдарланған инвестиция мәселелері барынша өзекті болып қала береді. Бұл Alatau City-ді дамыту қағидатына сәйкес келеді, мұнда қаражат ғимараттардың құрылысына ғана емес, сонымен қатар технологиялық жобаларға да бағытталады, өйткені қала Smart City технологияларын қолдана отырып, Қазақстанның цифрлық орталығына айналуы керек.
Алатау қаласына жоспарланып отырған үкіметке бағынысты арнаулы мәртебе беру инвесторлар үшін сенім факторына айналады. Бизнес үшін бұл сигнал: мемлекет мүдделерді қорғауға және ойын ережелерінің ашықтығына кепілдік береді.
Осылайша, Alatau City жаңа іскерлік орталық қана емес, сонымен қатар Алматы облысының трансформациясының катализаторы болады, сөйтіп экономика құрылымын өзгертеді, инвестициялық тартымдылықты арттырады және Қазақстанның болашағының үлгісін жасайды.
