2024 жылдың шілдесінде құрылған Ұлттық Банктің Антифрод-орталығы бірнеше айдың ішінде интернет-алаяқтықпен күрестің ұлттық жүйесіндегі негізгі буынға айналды. Бүгінде бұл - банктерді, микроқаржы ұйымдарын, байланыс операторларын, цифрлық сервистерді, құқық қорғау органдарын және мемлекеттік деректер базаларын біріктіретін бірыңғай үйлестіру алаңы, деп хабарлайды DKNews.kz.
Мақсат айқын және аса маңызды - қылмыскерлер ақшаға ие болып үлгермей тұрып, алаяқтықты тоқтату және цифрлық қылмысты экономикалық тұрғыдан тиімсіз ету.
Бірыңғай архитектура: Антифрод-орталық киберқауіпсіздікке мемлекеттік көзқарасты қалай өзгертті
Қазақстанда алғаш рет антифрод-тәсілдер заңнамалық деңгейде бекітілді. Бұл дегеніміз:
- қаржы нарығының барлық қатысушылары үшін бірдей қауіпсіздік талаптары
- банктер, операторлар және құқық қорғау органдары арасындағы бірыңғай өзара іс-қимыл хаттамасы
- деректер алмасудың жылдамдығы - күмәнді операцияны тіркеуден бастап бұғаттауға дейін
- жәбірленушілердің ақшасын жедел қайтару мүмкіндігі
Бұл Қазақстанның бөлшектенген қауіпсіздік жүйесінен бірыңғай цифрлық экожүйеге өткенін көрсетеді, онда әр қатысушы басқа құрылымдарды күшейтеді.
Мәселенің ауқымы: бірнеше айда 80 мыңнан астам инцидент тіркелді
Антифрод-орталық іске қосылғалы бері 80 мыңнан астам инцидент тіркелді. Бұл цифр Қазақстандағы алаяқтық схемалардың қаншалықты күрделенгенін дәлелдейді.
- жағдайлардың жартысы - банк және қаржы ұйымдарынан түскен хабарламалар
- жартысы - ІІМ мен құқық қорғау органдарынан келген сигналдар
- едәуір бөлігі - есірткі қылмыстарымен байланысты, бұл көлеңкелі схемалардың өзара байланысын көрсетеді
Осы деректер массиві жаңа қауіптерді алдын ала болжауға және алаяқтардың мінез-құлық модельдерін нақты құруға мүмкіндік береді.
Ең көп таралған 5 схема: барлық жағдайлардың 81%-ы
Антифрод-орталықтың деректері бойынша, алаяқтықтың негізгі бес түрі басым болып тұр:
- Жалған қоңыраулар - әлеуметтік инженерияның классикалық түрі.
- Фейк онлайн-дүкендер - көбіне Instagram, WhatsApp және маркетплейстерде.
- Жалған инвестициялар - әлеуметтік желілердегі жалған жоғары табыстылық уәделері.
- Әлеуметтік желідегі алаяқтық - аккаунт бұзу, «ақша қарызға беру», зиянды сілтемелер.
- Кредиттік алаяқтық - жалған қоңыраулармен немесе фейк инвестициялармен байланыста дамиды.
Бұл бес санат барлық оқиғалардың 81%-ын құрайды. Сондықтан олармен күрес жүйелі және нысаналы түрде жүргізілуде.
Жалған қоңыраулар: ең көп шығын және ең көп жәбірленушілер
Жалған қоңыраулар - ең кең таралған және ең зиянды схема.
- 10 000-нан астам жәбірленуші
- ең жоғарғы шығын - 76,4 млн ₸
- орташа шығын - 2,8 млн ₸
Ұялы байланыс операторлары шетелдік және подменный нөмірлерді бұғаттаса да, қылмыскерлер мессенджерлерге көшіп жатыр. Онда техникалық шектеулер әлсіз.
Бұл азаматтардың цифрлық сауаттылығын күшейту қажеттігін көрсетеді.
Фейк онлайн-дүкендер: қауіпсіздік тек эскроу арқылы қамтамасыз етіледі
Маңызды дерек: ақша алушылардың 68%-ы - жеке тұлғалар.
Бұл қазақстандықтардың әлі де тексерілмеген сатушыларға алдын ала төлем жасайтынын және қауіпсіз төлем құралдарын қолданбайтынын көрсетеді.
Ерекше жағдай - хаджға қаражат жинау кезінде 100 млн ₸ көлеміндегі алаяқтық. Бұл оқиға келесі қажеттілікті көрсетті:
- эскроу-механизмдерін дамыту
- қайырымдылық және діни қаржыландыруды бақылауды күшейту
- қауіпсіз онлайн-төлем платформаларын енгізу
Жалған инвестициялар: адамның психологиясына қысым
Мұндай схемалардың логикасы айқын:
- «50-200% табыс» деген жалған уәделер
- әлеуметтік желілерде агрессивті жарнама
- психологиялық қысым
- өмір сүру циклі - шамамен 6 ай
Кейін ұйымдастырушылар із-түзсіз жоғалып кетеді.
Мұнда басты фактор - қаржылық сауаттылық. Халық лицензияланған брокерлердің қалай жұмыс істейтінін, нарықтың нақты табыстылық деңгейін және тәуекелдерді түсінуі маңызды.
Кім жәбірленуші болады: өңірлер, жас ерекшелігі, маусымдылық
Өңірлер бойынша
Ең көп жәбірленушілер:
- Алматы
- Астана
- Қарағанды
Бірақ алаяқтық еліміздің барлық аймағында тіркелуде.
Жас ерекшелігі
Жәбірленушінің нақты «портреті» жоқ - бұл да ересектер, да зейнеткерлер, да жастар.
Алайда алаңдататын фактор бар: 18-24 жас аралығындағы жастар жиі дропперге айналып жатыр - яғни ақшаны «өткізуге» келісетін тұлғалар.
Көпшілігі өзінің қылмыстық әрекетке қатысып жатқанын түсінбейді.
Дропперлік үшін қылмыстық жауапкершілік бар:
- шығынды өтеу міндеті
- сотталу қаупі
- нақты мерзім алу мүмкіндігі
Маусымдылық
Күз айларында фейк онлайн-дүкендерге байланысты инциденттер күрт көбейеді - бұл онлайн сатып алулардың артуымен байланысты.
Жастар арасындағы профилактика: университеттерде 100-ден астам кездесу
Антифрод-орталық банктермен, құқық қорғау органдарымен және Fingramota.kz АРРФР жобасымен бірге елдегі университеттерде және колледждерде 100-ден астам оқу іс-шарасын өткізді.
Студенттерге:
- алаяқтық белгілерін қалай тану
- дропперліктің не екені және оның салдары
- нақты жағдайлар
түсіндірілді.
Бұл жұмыс жүйелі түрде жалғасады.
Қаржы нарығындағы қорғау күшейді: алғашқы нәтижелер әсерлі
Банктер мен қаржы ұйымдары Антифрод-орталықпен интеграцияланған заманауи антифрод жүйелерін енгізді.
Бұл жүйелер:
- күмәнді операцияларды алғашқы минуттарда блоктауға
- ІІМ-мен жылдам деректер алмасуға
- ақша қаражатын шетелге шығаруды болдырмауға
мүмкіндік береді.
Антифрод-орталықтың нәтижелері:
- 1,9 млрд ₸ - жіберушілердің шоттарында сақталды
- 400 млн ₸ - қайтарылуды күтіп, алушылардың шоттарында тоқтатылды
- 461 млн ₸ - жәбірленушілерге қайтарылды
Бұл - орталықтың алғашқы айдағы жұмысының өзінде.
Ең бастысы: алаяқтыққа тап болсаңыз - дереу банкке жүгініңіз
Егер сіз алаяқтықтың құрбаны болсаңыз:
Ең маңызды нәрсе - дереу банкке хабарласу.
Жылдамдық - табыстың негізгі факторы.
Неғұрлым тез хабарланса, соғұрлым жоғары мүмкіндік:
- аударымды бұғаттау
- қаражатты тоқтату
- ақшаны қайтару
Кешіккен сайын қаражатты қайтару қиындайды.
Қазақстан цифрлық қауіпсіздіктің жаңа деңгейіне көтеріліп жатыр
Антифрод-орталық - жай ғана жаңа құрал емес. Бұл мемлекет, бизнес және технологиялық сектор бір механизм ретінде жұмыс істейтін бірыңғай ұлттық қауіпсіздік жүйесінің өзегі.
Қазақстан АҚШ, Еуропа және Сингапур сияқты елдердің үздік тәжірибелеріне сәйкес келетін модель құрып жатыр.
Ең бастысы - жүйе нақты нәтиже беріп, азаматтардың цифрлық экономикаға деген сенімін арттыруда.
