Қыркүйек айында Қазақстан білім беруде ЖИ пайдалану жөніндегі ұлттық стандарттарды бекітті. Мектептер мен колледждерде бірыңғай ережелер бар: сабақтарда не қолдануға болады, оқушылардың деректерін қалай қорғауға болады, балаларға технологияны жауапкершілікпен қолдануды қалай түсіндіруге болады. ЖИ элементтері қазірдің өзінде "цифрлық сауаттылық" пен "информатикаға" енгізілген, оқушылар үшін онлайн курстар құрылды, ал мұғалімдер біліктілікті арттырудан өтеді, онда олар этиканы, қауіпсіздікті және сабақта құралдармен жұмыс істеуді талдайды.
Жоғары білім сол бағытта дамып келеді. Университеттің 93-і ЖИ міндетті пән ретінде енгізуде , оның бөлігі жаңа тректер мен зерттеу бағдарламаларын іске қосады.Тәсіл бірізді болып қала береді: мектепте — базалық түсінік, ЖОО-да — тереңдету, ал практикалық дағдылар жобалар мен қысқа курстар арқылы қалыптасады..
Сұрақ енді "AI енгізу керек пе"емес. Бұл оқу процесінің бір бөлігі болады және оны сабырлы және қажетсіз жүктемесіз жасау маңызды. Мектептер балаларға қандай тақырыптар беру керектігін, мұғалімдерді қалай дайындау керектігін, құжаттарда қандай ережелерді бекіту керектігін және егер оқушы ЖИ көмегін пайдаланса, жұмысты қалай адал бағалау керектігін анықтауы керек.
Оның іс жүзінде қалай жұмыс істейтінін түсіну үшін біз IT Step Academy — академиясының Астана филиалының директоры Амаль Гаджиевке түсініктеме үшін жүгіндік, ол ұзақ уақыт бойы цифрлық дағдылармен жұмыс істеп келеді және бағдарламаларға ЖИ элементтерін енгізіп жүр.
Қазақстанға жасанды интеллектті (ЖИ) мектеп бағдарламасына неліктен қазірден бастап енгізу маңызды
Стандарттар бекітілгеннен кейін мектептерде нақты бағдар пайда болды. Енді не рұқсат етілмейтінін болжаудың қажеті жоқ. Бұл Қазақстанды цифрлық дағдылар оқу немесе математика сияқты негізгі дағды болып саналатын мемлекеттер қатарына қояды. Талаптар барлық қатысушыға түсінікті болған кезде, мектеп қателіктерден оңай аулақ болып, уақыт пен күшті қажетсіз әрекеттерге жұмсамайды.
"Балалар үйде, үйірмелерде және тіпті ойындарда жасанды интеллектті белсенді қолданады. Бұл ересектерге ұнай ма, жоқ па деген сұрақ емес. Маңыздысы — балаларды жауаптарды тексеру, модельге соқыр сенбеу, құралдың шекарасын түсіну, яғни дұрыс қолдануға үйрету. Мектеп бұл қағидаларды неғұрлым ерте түсіндірсе, соғұрлым балалар мен ата-аналарда қиындық аз болады» -деп тап өтті, А. Гаджиев.
ЖИ-ді мектеп пәндеріне кіріктіру арқылы оқушылар құралдармен жұмыс жасаудың бастапқы дағдыларын алады, ал мұғалімдер ресми түрде, дәлелді ақпарат көздері арқылы оқып-үйрену мүмкіндігіне ие болады. Курстарда педагогтарға тек техникалық әдістер ғана емес, этикалық нормалар да түсіндіріледі. Онсыз ЖИ оңай қате түсінік пен ақпараттық шатасудың көзіне айналуы мүмкін.
Практикалық себеп те бар — еңбек нарығы. Университеттер студенттен ЖИ-мен жұмыс істей алатын базалық дағдыларды талап етіп жатыр. Егер оқушы бұл дағдыларды мектепте меңгермесе, университеттің алғашқы айында бейімделу оған қиынырақ болады. Болашақ мамандығы бағдарламалаумен байланысты болмаса да, ЖИ медицина, бизнес, дизайн, аналитика және басқа да салаларда қажет болады.
Оқушыларға арналған негізгі дағдылар
Жасанды интеллект туралы сөз қозғалғанда, көпшілік күрделі алгоритмдерді елестетеді. Алайда мектеп деңгейі — мүлдем басқа. Ең бастысы — қауіпсіз және саналы қолдану. Халықаралық ұсынымдарда үш қарапайым ереже үнемі қайталанады: фактілерді тексеру, жеке деректерді енгізбеу, ЖИ қателесу мүмкін екенін түсіну. Дәл осы қағидалар тәуекелдерді едәуір азайтады.
Екінші маңызды дағды — сұранымды дұрыс құру. Егер ЖИ-мен кәдімгі іздеу жүйесі сияқты сөйлессе, жауаптар дәл емес болуы мүмкін. Ал оқушы нақты тапсырма қоюды, контекст пен шарттарды көрсете білуді үйренсе, нәтиже әлдеқайда сапалы болады. Бұл ойлауды дамытады және құралдың қалай жұмыс істейтінін түсінуге көмектеседі.
Сондай-ақ адалдық қағидасының маңызы зор. Егер мектеп ЖИ-ді қай жерде қолдануға болатынын және болмайтынын бірден анықтап берсе, балалар тыныш әрі сенімді жұмыс істейді, себебі не рұқсат, не тыйым екенін біледі. Мысалы, идея алу, бағыт-бағдар немесе қара сөздік нұсқа үшін пайдалануға болады, бірақ оқушының жеке жұмысын толық алмастыруға болмайды. Бұл тәртіпті нығайтады және технология көмегін көрсетуді мәдениетке айналдырады.
«ЖИ оқушыға жолды қысқарту үшін емес, тақырыпты тереңірек түсінуге және өз шешімін дәлелдеп түсіндіруге көмектесуі керек» - дейді А. Гаджиев.
IT Step Academy-дің практикалық тәсілі және нәтижелері
IT Step Academy алғашқы болып оқыту процесіне жасанды интеллект элементтерін енгізе бастады. Негізгі басымдық әрдайым практикаға беріледі: балалар шағын жобалар жасайды, графикамен жұмыс істейді, мини-боттар құрастырады, визуализациялар орындайды. Бұл жерде ЖИ жұмысты алмасытру тәсілі емес, қалыпты құралдардың бірі ретінде қолданылады.
Педагогтардың айтуынша, балалардың бөлшектерге назар аударуы күшейді және нақтылау сұрақтары жиіледі. Бұрын көпшілігі дайын жауап алуға тырысса, қазір модельдің неге дәл осындай шешім ұсынғанын түсінуге талпынады. Бұл — халықаралық стандарттарда ұсынылатын саналы тәсіл.
Тағы бір оң нәтиже — күрделі пәндерден қорқу деңгейінің төмендеуі. Оқушы материалды жеңіл тілмен түсіндіруді сұрай алғанда немесе бірнеше талдау нұсқасын салыстыра алғанда, өзіне деген сенімділігі артады. Ал мықты оқушылар керісінше, сынып қарқынына тәуелді болмай тақырыпты тереңдетіп оқуға мүмкіндік алады.
А. Гаджиевтің айтуынша, тұжырымдарды әртүрлі қалыпта құрастыру және жауаптарды талдау — оқушылардың дербестігін дамытады және қалыпты, дағдылы ойлаудан арылуға көмектеседі.
Мектептер қазірдің өзінде не істей алады
ЖИ-мен жұмысты бастау үшін үлкен бюджет қажет емес. Әрбір мектепке қолжетімді үш қарапайым қадам бар. Біріншісі — анық әрі түсінікті ережелерді бекіту: ЖИ қай жерде қолдануға рұқсат, оның көмегін қалай көрсету керек, сабақта және үй тапсырмасында нені қолдануға болады. Бұл бірден түсініспеушілік пен алаңдаушылықты азайтады.
Екіншісі — мұғалімдерді базалық оқыту. Қазір қысқа курстар көп, онда педагогтарға ЖИ-ді сабаққа дайындалуда қалай пайдалану керектігі және қандай қателіктерден сақ болу қажеттігі түсіндіріледі. Бұл үшін терең техникалық білім талап етілмейді.
Үшіншісі — шағын модульден немесе мини-жобадан бастау. Тоқсан сайын бір сабақ өткізудің өзі балаларға тәжірибе береді, ал мұғалімдерге технологияның сынып жағдайындағы жұмысын түсінуге мүмкіндік жасайды.
Сарапшының айтуынша, бастысы — барлығын бірден енгізуге тырыспау. Біраз қарапайым қадамдардың өзі мектепке сенімділік береді.
ЖИ Қазақстанның білім беру жүйесіне не береді
ЖИ-ді енгізу — болашақ шындығына дайындық. Қазақстан технологияларды дамытуға айтарлықтай ресурстар бөліп отыр: бағдарламалар, мұғалімдерді оқыту, университеттік бастамалар. Бұл күш-жігер балалар ЖИ-мен 18 жасында емес, әлдеқайда ертерек танысқанда ғана тиімді болады.
Алдағы жылдары ЖИ интернет немесе цифрлық платформалар сияқты білім берудің табиғи бөлігіне айналады. Деректер, модельдер және визуализациялармен жұмыс істеу маңызды болатын мамандықтар саны арта түседі. Мұның негізі дәл мектепте қаланады, өйткені бала құралдардың қалай жұмыс істейтінін алғаш сол жерде түсінеді.
«Қазақстан ЖИ-ді білім беру жүйесінің бөлігіне айналдырған елдермен бір жолмен келе жатыр. Бұл біздің балаларға нақты артықшылық береді — олар ересек өмірге шынымен қажет болатын дағдылармен қадам басады» - деп түсіндірді А. Гаджиев.
