Ұлттық банк базалық мөлшерлемені қайтадан 18,0% деңгейінде сақтап қалды. Мұндай шешімді Ақша-кредит саясаты комитеті 2025 жылғы 28 қарашада қабылдады. Мөлшерлеме дәлізі де өзгеріссіз қалды – плюс-минус 1 пайыздық пункт, деп хабарлайды DKNews.kz.
Бұл не үшін маңызды? Базалық мөлшерлеме – экономиканың негізгі «бағасы», яғни ақшаның құнына бағыт беретін негізгі көрсеткіш. Оған кредиттердің, депозиттердің, ипотеканың пайыздары және жалпы инвестициялық көңіл күй тәуелді. Ал Ұлттық банк мөлшерлемені өзгертпей қалдырғанда, ол нарыққа: «Жағдай күрделі, инфляция жоғары, босаңсуға ерте» деген белгі береді.
Ендеше, реттеушінің бұл шешімінің артында не тұрғанын және оның халыққа қалай әсер ететінін талдап көрейік.
Инфляция баяулауда, бірақ әлі де тым жоғары
Қазан айында жылдық инфляция 12,6% болды, бұл қыркүйектегі 12,9%-дан сәл төмен. Бірақ мәселе тек санда емес – нақты қай тауарлар мен қызметтердің қымбаттап жатқаны маңызды:
- азық-түлік – 13,5%
- азық-түлікке жатпайтын тауарлар – 11%
- қызметтер – 12,9%, бірақ мұнда ЖҚХ тарифтерін әкімшілік төмендету әсер етті
Яғни бағаның жалпы өсуі әлі де жоғары және бұл – басты қауіп. Әсіресе ұзақ уақыттан бері ұсыныстан басым түсіп отырған тұрақты тұтынушылық сұраныс аясында.
Сонымен қатар тарифтік реформа мен ЖЖМ нарығын либерализациялау салдары әлі сезілуде – бензин мен дизель қымбаттаса, онымен бірге барлық тауарлар мен тасымал да қымбаттайды.
Бағаның өсуіне ең қатты әсер етіп отырған факторлар
Басты себеп – азық-түлік. Жекелеген нарықтарда теңгерімсіздік сақталуда: сұраныс тұрақты жоғары, ал ұсыныс үлгермейді.
Басқа да себептер бар:
- импорттың қымбаттауы
- бизнес шығындарының артуы
- жанар-жағармай бағасының өсуі
- фармацевтика өнімдерінің қымбаттауы
Айлық инфляция 0,5% болып көрінгенімен, базалық инфляция әлі де жоғары – айына 1%, бұл жылдық мәнде 12,2%.
Тағы бір алаңдатарлық белгі: тауарлар мен қызметтердің 80%-ының бағасы Ұлттық банктің 5% инфляциялық таргетінен әлдеқайда жоғары қарқынмен өсіп жатыр. Бұл инфляциялық қысымның кең және тұрақты екенін көрсетеді.
Халықтың инфляциялық күтулері де өсіп келеді
Инфляциялық күтулер – экономиканың ең күшті психологиялық факторларының бірі. Адамдар «бәрі қымбаттай береді» деп сенсе, олар өз әрекеттерімен бағаның одан әрі өсуіне үлес қосады.
Қазанда күтулер 13,6%-ға өсті. Ұзақмерзімді күтулер – 14,3%-ға дейін көтерілді.
Бұл инфляцияны төмендетуді қиындатады – кез келген шығын өсімі бағаларға тезірек әсер етеді.
Әлемдік жағдай да босаңсуға мүмкіндік бермейді
- әлемдік азық-түлік бағасы әлі де жоғары
- Ресейде инфляция мақсаттан екі еседен көп жоғары
- АҚШ ФРЖ қатаң риториканы сақтап отыр
- Еуропалық орталық банк те ақша-кредит саясатын жібітпеуде
Осындай жағдайда Ұлттық банкке мөлшерлемені төмендету қиын – сыртқы орта сақтықты талап етеді.
Ұлттық банк жаңартқан негізгі болжамдар
Brent мұнайы – базалық сценарийде барреліне 60 доллар.
Инфляция болжамдары:
- 2025 жыл – 12,0–13,0%
- 2026 жыл – 9,5–12,5%
- 2027 жыл – 5,5–7,5%
Аралықтардың кең болуы – белгісіздік көптігінен. Себептер: салықтық реформа, квазибюджеттік шығындар, НДС өзгерістеріне тұтынушылардың реакциясы.
Экономикалық өсім: қазіргі жағдай қандай
Болжамдар түрлі бағытта жаңартылды:
- 2025 жыл – 6,0–6,5%-ға дейін жақсарды. Мұнай өндірудің қарқынды өсуі, инвестициялық белсенділік және жоғары сұраныс экономиканы көтеріп тұр.
- 2026 жыл – 3,5–4,5%-ға дейін төмендеді. Себептері: алдыңғы жылдың жоғары базасы, салық-бюджет реформасы және бюджеттің ықшамдалуы.
- 2027 жыл – 4,0–5,0%. Өсімді инвестициялардың кеңеюі, қалыпты тұтыну және өндірістің артуы қамтамасыз етеді.
Басты қауіп – сұраныс пен ұсыныс арасындағы алшақтық
Экономика қарқынды өсіп жатыр, бірақ ұсыныс оның артынан ілесе алмайды. Бұл инфляцияны күшейтіп отыр.
Сонымен қатар ірі квазибюджеттік шығындар да қысымды арттырады: тек «Бәйтерек» холдингі арқылы 2026 жылы 8 трлн теңге жұмсалады, бұл ЖІӨ-нің 4,4%-ына тең.
Бұл қаражат экономиканы ынталандырса да, инфляциялық қысымды күшейтеді.
Үкімет не істеп жатыр?
Үкімет, Ұлттық банк және Агенттік 2026–2028 жылдарға арналған Бірлескен іс-қимыл бағдарламасын іске асыруда.
Бағдарламаның мақсаты:
- сұраныс пен ұсыныс алшақтығын азайту
- бюджеттік шығындардың тиімділігін арттыру
- қаржы секторына пруденциялық талаптарды күшейту
- халықтың нақты табыстарын арттыру
- инфляцияны төмендету және тұрақтандыру
Яғни экономика «қызып» кетпей, орнықты өсімге көшуі үшін кешенді шаралар қолға алынған.
Неліктен мөлшерлеме кемінде 2026 жылдың ортасына дейін төмендемейді?
Ұлттық банк ашық айтады: мөлшерлемені төмендетуге алғышарттар жоқ.
Негізгі себептер:
- жоғары инфляциялық күтулер
- базалық инфляцияның жоғары болуы
- тарифтік және салықтық реформалар
- бағалар қайта үдеуі мүмкін деген тәуекелдер
Егер инфляция сенімді түрде баяуламаса, саясаттың одан әрі қатаюы да мүмкін.
Халық үшін бұл нені білдіреді?
- кредиттер қымбат күйінде қала береді
- депозиттер жоғары табыстылықты сақтайды
- ипотека арзандауы екіталай
- бизнеске арзан ақша тарту қиын болады
Бірақ мақсат – бағалардың өсуін тоқтату және экономиканы алдағы жылдары тұрақты әрі болжамды траекторияға шығару.
Келесі шешім қашан жарияланады?
- 2025 жылғы 3 желтоқсанда Ұлттық банк ақша-кредит саясаты жөніндегі толық есепті жариялайды
- 2026 жылғы 23 қаңтарда сағат 12:00-де базалық мөлшерлеме бойынша келесі шешім таныстырылады
