DKnews.kz сайтына берген эксклюзивті сұхбатында ҚХР-дың Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Чжан Сяо Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпиннің Қазақстанға алдағы мемлекеттік сапарының маңыздылығы мен Астанадағы ШЫҰ саммитіне қатысуы туралы өз пікірімен бөлісті. Елшінің айтуынша, соңғы екі жылдағы бұл екінші сапар Қытай-Қазақстан қарым-қатынастарының жоғары деңгейі мен ерекше сипатын атап өтіп, екі ел арасындағы ынтымақтастықты нығайту мен стратегиялық серіктестікті дамыту үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.
Сұхбат бергеніңізге рақмет, мырза Елші. Бізге белгілі болғандай, Төраға Си Цзиньпин шілде айының басында Қазақстанға мемлекеттік сапармен келіп, Астанадағы ШЫҰ саммитіне қатысады. Мырза Елші, алдағы сапардың маңызды мағынасы туралы айтып бере аласыз ба?
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың шақыруымен ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин шілде айының басында Қазақстанға мемлекеттік сапармен келіп, Астанада өтетін Шанхай ынтымақтастық ұйымының саммитіне қатысады. Бұл - ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің Қазақстанға соңғы екі жыл ішіндегі екінші сапары. Қазақстан - пандемиядан кейін қытайлық көшбасшы екі рет барған жалғыз ел. Мұның бәрі Қытай-Қазақстан қарым-қатынастарының жоғары деңгейі мен ерекше сипатын толық көрсетеді.
Қазақстанға сапары барысында екі мемлекет басшылары Қытай-Қазақстан қарым-қатынастары, түрлі салалардағы ынтымақтастық, сондай-ақ өзара қызығушылық тудыратын халықаралық және өңірлік мәселелер бойынша терең пікір алмасып, Қытай мен Қазақстан арасындағы тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестіктің дамуының жаңа жетістіктеріне қол жеткізу мақсатында жаңа келісімдерге қол жеткізеді. Астанадағы ШЫҰ саммиті барысында ҚХР Төрағасы халықаралық аренадағы және өңірдегі ағымдағы жағдайға қатысты мәселелер бойынша басқа мүше мемлекеттердің көшбасшыларымен терең талқылаулар жүргізіп, ШЫҰ-ның біртұтас тағдыры қауымдастығын құруды ілгерілетуге бағытталған іс-шараларды талқылайды.
Сапардың мақсаты дәстүрлі достықты, көршілік қатынастарды, саяси саладағы өзара сенімді нығайту, өзара тиімді ынтымақтастықты ілгерілету және жарқын болашақты бірлесе құру жоспарын жасау болып табылады. Бұл - достық пен бейбітшілік, ынтымақтастық пен өзара тиімді сапар, ол Қытай-Қазақстан қарым-қатынастарының дамуына, аймақтың тұрақтылығы мен өркендеуіне жаңа серпін береді және қазіргі тұрақсыз әлемге көбірек айқындық пен позитивті энергия әкеледі.
Мырза Елші, Қазақстан мен Қытай дос көрші елдер болып табылады, соңғы жылдары екі ел арасындағы қарым-қатынастар қалай дамып келеді? Қытай мен Қазақстан арасындағы екіжақты қарым-қатынастардың болашағы қандай?
Қытай мен Қазақстан – ортақ таулар мен өзендермен байланысқан жақсы көршілер, жақсы достар, жақсы серіктестер және жақсы бауырлар. Дипломатиялық қатынастар орнаған сәттен бастап 32 жыл ішінде екі елдің өзара әрекеті халықаралық аренадағы перипетиялардың сынағына төтеп беріп, үнемі дамып, үдеуде. Біріншіден, дипломатиялық бағытты екі елдің көшбасшылары белгілейді. Екі елдің көшбасшылары арасында жақсы жұмыс қатынастары мен жеке достық орнаған. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өткен жылы Қытайға екі рет, ал осы жылы бір рет - наурыз айында Боао азиялық форумына қатысу үшін барған. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин пандемиядан кейін Қазақстанға екінші рет барады. Мұндай жиі сапар алмасулар екіжақты қатынастардағы жаңа рекорд болып табылады. Екі мемлекет басшыларының басшылығымен Қытай-Қазақстан ынтымақтастығының барлық деңгейдегі механизмдері үздіксіз жұмыс істейді, түрлі салалардағы ынтымақтастық жаңа жетістіктерге қол жеткізіп, екіжақты қатынастарға үнемі жаңа серпін береді.
Екіншіден, саяси саладағы өзара сенім тереңдей түсуде. Қытай мен Қазақстан егемендікті, қауіпсіздік пен даму мүдделерін қорғау, басқа елдердің ішкі істеріне араласуға және қосарланған стандарттарға қарсы тұру мәселелері бойынша бір-бірін табанды түрде қолдайды. Қытай Қазақстанды өз ұлттық жағдайларына сәйкес даму жолын таңдауда және «Жаңа Қазақстан» даму стратегиясын жүзеге асыруда табанды түрде қолдайды. Қазақстан да «бір Қытай» принципін табанды түрде қолдайды, Қытайды Тайвань, Шыңжаң, Тибет сияқты негізгі мүдделерге қатысты мәселелерде қолдайды. Екі ел түрлі өркениеттер мен түрлі әлеуметтік жүйелері бар елдер арасындағы ынтымақтастық жолдарын бірлесе зерттеуді, айырмашылықтарды сақтай отырып бірлікке ұмтылуды және өзара оқытуды іс жүзінде жүзеге асырады.
Үшіншіден, өзара тиімді ынтымақтастық жемісті нәтижелер беруде. Қытай Қазақстанның ең ірі сауда серіктесіне айналды. Өткен жылы Қытай мен Қазақстан арасындағы сауда көлемі 41 миллиард АҚШ долларына жетіп, жылдық есеппен 32%-ға өсті. Биылғы жылдың қаңтарынан мамырына дейін ол 17,6 миллиард АҚШ долларына жетіп, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 18%-ға өсті. 30 сәуірдегі жағдай бойынша, Қазақстанмен шекаралас Қытайдың Шыңжаң аймағындағы Хоргос және Алашанькоу өткізу бекеттері арқылы өткен «Қытай-Еуропа» пойыздарының саны 5 мыңнан асты. Сиань портында Қазақстанның терминалы жұмыс істей бастады, Ляньюньгандағы Қытай-Қазақстан логистикалық орталығы үздіксіз жұмыс істеп, ғаламдық тасымалдар мен саудада, сондай-ақ ғаламдық жеткізілім тізбектерінің тұрақтылығын қолдауда маңызды рөл атқарады. Тараптар «Бір белдеу, бір жол» бірлескен құрылысы бойынша жемісті нәтижелерге қол жеткізді. Автомобиль жасау, трансшекаралық электрондық коммерция, жаңа энергия көздері, мәдени алмасулар мен жоғары білім беру сияқты салалардағы ынтымақтастық тереңдей түсуде, бұл екіжақты ынтымақтастықты жаңа биіктерге көтеруге көмектеседі.
Төртіншіден, халықаралық істерде тығыз үйлестіру орнатылды. Қытай мен Қазақстан адамзаттың ортақ тағдыры қауымдастығы тұжырымдамасын белсенді түрде жүзеге асырып, бүкіл адамзаттың жалпы құндылықтарын алға тартып, ғаламдық даму бастамасын, ғаламдық қауіпсіздік бастамасын және ғаламдық өркениет бастамасын жүзеге асыру үшін бірлесіп жұмыс істейді. Екі ел БҰҰ, ШЫҰ, СВМДА, Қытай-Орталық Азия ынтымақтастық механизмі аясында тығыз ынтымақтастықты жалғастырып, шынайы көпжақтылықты ұстанып, халықаралық басқару жүйесін неғұрлым әділ және ұтымды бағытта дамытуға бірлесе ықпал етуде.
Қытай-Қазақстан қатынастары жаңа алтын 30 жылдыққа аяқ басты. Жаңа даму мәселелері мен жаңа мүмкіндіктерге тап болған кезде Қытай Қазақстанмен бірге ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің сапарын екі ел басшыларының стратегиялық басшылығын жалғастыру, стратегиялық келісімділік пен саясатты үйлестіруді нығайту, саяси саладағы өзара сенімді тереңдету, «Бір белдеу, бір жол» жоғары сапалы бірлескен құрылысын ілгерілету, тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестік қатынастарын дамыту үшін пайдалану, сондай-ақ халықаралық және өңірлік қауіпсіздік, тұрақтылық, даму және өркендеуге ықпал ету үшін жаңа үлес қосуға дайын.
3-4 шілдеде Астанада Шанхай ынтымақтастық ұйымының мемлекет басшылары кеңесінің 24-отырысы өтеді. ШЫҰ қазіргі әлемде маңызды халықаралық ұйым ретінде қандай рөл атқарады? ШЫҰ аясында Қазақстан мен Қытай қандай ынтымақтастық жүргізеді?
Шанхай ынтымақтастық ұйымы құрылғаннан бергі 23 жыл ішінде әлемдегі ең үлкен аумақ, ең үлкен халық саны және зор даму әлеуеті бар өңірлік ынтымақтастық ұйымына айналды, сондай-ақ қауіпсіздік үшін тосқауыл, ынтымақтастық үшін көпір, достық үшін байланыс және конструктивті күш болды. Ұзақ уақыт бойы мүше мемлекеттер өзара сенім, өзара тиімділік, теңдік, кеңесу, өркениет алуан түрлілігіне құрмет көрсету және бірлескен даму ұмтылыстарымен сипатталатын «Шанхай рухын» белсенді түрде ұстанып, саясат, экономика, мәдениет және басқа да салалардағы ынтымақтастықты тереңдете отырып, өңірлік қауіпсіздік, тұрақтылық, даму және өркендеуді ілгерілетуге, өзара құрмет, әділеттілік, өзара тиімді ынтымақтастыққа негізделген жаңа үлгідегі халықаралық қатынастардың жаңа моделін құруға және Еуразияда, халықаралық аренада маңызды конструктивті күшке айналуға және халықаралық қатынастардың жаңа үлгісін құруға маңызды үлес қосты.
Қытай мен Қазақстан Шанхай ынтымақтастық ұйымының негізін қалаушы мүшелері, сондай-ақ ШЫҰ дамуы мен түрлі салалардағы ынтымақтастықты белсенді қолдаушылар, бастамашылар және қатысушылар болып табылады.
Екі ел ШЫҰ дамуын ілгерілету үшін тығыз ынтымақтастықта, оның бастапқы миссиясын ұмытпай, халықаралық жағдайдың даму өзгерістеріне және мүше мемлекеттердің ынтымақтастық қажеттіліктеріне белсенді түрде жауап беріп, сауда, көлік, энергетика, ауыл шаруашылығы, ғылым және техника, білім беру, мәдениет және басқа да салалардағы өзара тиімді ынтымақтастықты тереңдетіп, «Бір белдеу, бір жол» бірлескен құрылысының тұрақты және сапалы дамуын ілгерілетіп, бейбітшілік, жалпы қауіпсіздік, жалпы өркендеу, ашықтық және инклюзия, тазалық пен сұлулық сияқты әлем құруға ШЫҰ үлесін қосуға күш салады.
Өткен жылдың шілде айында ШЫҰ-ға төрағалық ету Қазақстан тарапына өткен сәттен бастап, Қазақстан өз міндеттерін белсенді орындап, саясат, қауіпсіздік, сауда-экономика, энергетика, цифрландыру, экология және гуманитарлық салалардағы ынтымақтастықты дамыту бойынша үлкен прагматикалық және тиімді жұмыс атқарды. Қазақстан ШЫҰ дамуын, халықтардың әл-ауқатын арттыруды және ШЫҰ-ның біртұтас тағдыры қауымдастығын құруды ілгерілетуге үлес қосты.
Қытай басқа мүше мемлекеттермен бірге Қазақстан тарапын ШЫҰ-ға төрағалық ету міндеттерін орындауда және Астанадағы саммитті өткізуде қолдауды жалғастырады, сондай-ақ ШЫҰ-ны «Шанхай рухын» дамыту, механизмдерді нығайту және түрлі салалардағы ынтымақтастықты тереңдету бағытында дамытуға қолдау көрсетуді жалғастырып, өңірлік қауіпсіздік, тұрақтылық, даму және өркендеуді ілгерілетуге ШЫҰ-ның ең маңызды және конструктивті рөл атқаруын қамтамасыз етеді.
ШЫҰ «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салу үшін маңызды платформа болып табылады. Ол аталған бастаманы бірлесіп салудың сапасын арттыруда қандай рөл атқарады?
Сіз айтқандай, ШЫҰ «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салу үшін маңызды платформа болып табылады. Негізгі құндылықтар тұрғысынан «Шанхай рухы» мен Жібек жолы рухының көптеген ортақ жақтары бар. Географиялық тұрғыдан алғанда, ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер негізінен «Бір белдеу, бір жол» бастамасының серіктестері болып табылады. Ынтымақтастық тұрғысынан алғанда, ШЫҰ аясындағы саяси, экономикалық және гуманитарлық ынтымақтастық «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салудың бес басымдығына толық сәйкес келеді.
Соңғы жылдары «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салу тақырыбы ШЫҰ саммиттерінің декларацияларына және басқа да құжаттарға енгізілді, тараптар «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салу бойынша саясаттың тығыз үйлестіруін жүзеге асырды. ШЫҰ трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа және есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес, қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін берік тосқауыл құру сияқты қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың кешенді механизмін құрып, «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салу бойынша тығыз қарым-қатынас орнатты. ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер ғылым және техника, мәдениет, білім беру, туризм, санитария салаларындағы ынтымақтастықты тереңдетуге күш салып, «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салудың қоғамдық негізін нығайтуға үлес қосуда.
Мен ерекше атап өткім келеді, ШЫҰ-ның практикалық ынтымақтастығы экономикалық дамуға және халықтың өмір сүру жағдайларын жақсартуға ықпал етіп қана қоймай, «Бір белдеу, бір жол» бастамасының сапасын арттыруды үздіксіз қолдауда маңызды қолдау көрсетуде. Мысалы, ШЫҰ-ның халықаралық автомобиль тасымалдарын қолайлы жағдайлар жасау туралы келісімі өңірлік байланыстарды тереңдету және өңірлік экономикалық интеграцияны ілгерілету үшін маңызды жағдайлар жасайды.
ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің көпжақты сауда-экономикалық ынтымақтастық бағдарламалары сауда либерализациясының деңгейін арттырып, өңірде сауда рәсімдерін оңайлату және сауданың жаңа форматтарының пайда болуына ықпал етеді. ШЫҰ-ның практикалық ынтымақтастығы «Бір белдеу, бір жол» бастамасының сапасын арттыруға серпін беруде.
Астанадағы алдағы ШЫҰ саммиті ұйымның дамуы мен түрлі салалардағы ынтымақтастықтың жаңа жоспарларын әзірлеуге мүмкіндік беріп қана қоймай, ШЫҰ-ның «Бір белдеу, бір жол» бастамасының сапасын арттыруға тиімді және прагматикалық қатысуы үшін жаңа мүмкіндіктер береді, осылайша өңірлік қауіпсіздік, тұрақтылық және даму ісіне ШЫҰ-ның үлесін арттыруға мүмкіндік береді.
Соңғы жылдары Қазақстан мен Қытай арасындағы мәдени алмасулар барған сайын тығыз болуда, екі ел арасындағы визалық талаптарды өзара алып тастау туралы келісім ресми күшіне енді және Қытайда Қазақстанның туризм жылы ауқымды түрде өткізілуде. Қазақстан мен Қытай арасындағы мәдени алмасулар мен ынтымақтастықты қалай бағалайсыз? Келесі кезеңде тараптар қандай аспектілерде алмасулар мен ынтымақтастықты одан әрі нығайтуы керек?
Мемлекетаралық алмасулар халықтар арасындағы жақындасуды қамтамасыз етеді, халықтар арасындағы достық халықаралық қатынастардың дамуының қайнар көзі болып табылады.
Қытай мен Қазақстан таулар мен өзендермен байланысқан, екі елдің тағдырлары өзара байланысып, тығыз байланысты, ал екі ел арасындағы гуманитарлық алмасулардың ұзақ тарихы бар. Дипломатиялық қатынастар орнағаннан бергі 32 жыл ішінде тараптар Ұлы Жібек жолы рухын мұра етіп, дәстүрлі достықты тереңдетіп, гуманитарлық алмасуларды үздіксіз кеңейтіп, білім, ғылым мен техника, мәдениет, туризм, археология және басқа да салалардағы ынтымақтастықта жемісті нәтижелерге қол жеткізді. Бұл Қытай мен Қазақстан арасындағы тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестіктің мазмұнын байытуға және екі ел арасындағы көршілік қатынастардың қоғамдық негізін нығайтуға маңызды рөл атқарды. Соңғы жылдары Қытай мен Қазақстан халық мүдделеріне бағдарланған тәсілді ұстанып, алмасу арналарын кеңейтіп, оның мазмұнын байытып, гуманитарлық алмасуларды дамытуды ынталандыруда жаңа жетістіктерге қол жеткізді. Қытай мен Қазақстан арасындағы визалық талаптарды өзара алып тастау туралы келісім күшіне енді, бұл адамдардың қозғалысын неғұрлым ыңғайлы етті.
Қазақстанда Қытайдың жоғары деңгейлі бірінші университеті - Қытайдың Солтүстік-Батыс политехникалық университетінің филиалы жұмыс істей бастады. Шығыс Қазақстан техникалық университетінде Қазақстандағы алғашқы «Лу Бан шеберханасы» ашылды, бұл екі елдегі кәсіптік білім берудегі олқылықтарды толтыруға ықпал етті. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Лу Бан шеберханасына» барып, оны жоғары бағалады. Қытай Қазақстанда бес Конфуций институтын ашты, қазақ жастары «Қытай тілі көпірі», «Қытай тілі жазғы лагері», қытай тіліндегі әндер байқауы сияқты іс-шараларға белсенді қатысуда.
Қазақстанда өзара мәдени орталықтар құру үдерісі жедел қарқынмен ілгерілетілуде, бұл мәдени алмасуларды кеңейту үшін жаңа платформа жасауда. Қытайда Қазақстанның туризм жылы өткізіліп, мәдени және туристік байланыстардың дамуына жаңа серпін беруде.
Келесі кезеңде біз екі мемлекет басшыларының консенсусын жүзеге асыру үшін қазақ тарапымен ынтымақтасуға дайынбыз, жастар, БАҚ, университеттер, спорт, кино және телевидение, мұражайлар мен өңірлер арасындағы байланыстар саласындағы алмасулар мен ынтымақтастықты одан әрі тереңдетуді жалғастырып, екі ел арасындағы гуманитарлық алмасулар үшін неғұрлым тиімді және ыңғайлы платформалар құруға, сондай-ақ Қытай мен Қазақстан арасындағы тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестікті дамыту үшін неғұрлым берік қоғамдық негіз қалауға ниеттіміз. Біз бәріміз білеміз, жастар – елдің және ұлттың болашағы мен үміті, ал Қытай-Қазақстан қатынастарын мұра етіп, дамыту үміті екі ел жастарының иығында. Қытай мен Қазақстан жастарының өздеріне уақыт артқан міндетті мойнына алып, алмасуларды нығайтып, өзара түсіністікті күшейтіп, өз елдерінің дамуы мен өркендеуіне, сондай-ақ Қытай мен Қазақстан арасындағы көршілік және достық қатынастардың үздіксіз дамуына жаңа үлес қосатынына үміттенемін.
