Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин өз мақаласында Қазақстанға алдағы мемлекеттік сапары мен Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының (ШЫҰ) саммитіне қатысуына байланысты өз күтілімдері мен көзқарастарымен бөлісті. Қазақстанға бесінші рет сапар жасайтын Си Цзиньпин бұл елдің мәдениетіне, табиғатына және халқына ерекше ықыласпен қарайтынын айтты. Ол бұл сапардың ерекше маңызды екенін атап өтті, өйткені ол тек Жаңа Қазақстанның сұлулығы мен жетістіктерінен ләззат алуға мүмкіндік беріп қана қоймай, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевпен екіжақты ынтымақтастықтың негізгі мәселелерін талқылауға мүмкіндік береді. Мақалада Қытай-Қазақстан қатынастарының өзекті тақырыптары, олардың одан әрі дамуының басым бағыттары көрсетілген, екі ел арасындағы серіктестікті нығайту және ШЫҰ-ның өңірлік тұрақтылық пен өркендеудегі рөлі туралы айтылған.
Қытай-Қазақстан серіктестігінің жаңа кезеңі
Жаздың қызығы, күннің шуағы. Осындай ғажайып уақытта Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың шақыруымен Қазақстан Республикасына мемлекеттік сапармен барып, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммитіне қатысамын. ҚХР Төрағасы ретінде мен сіздердің керемет елдеріңізге бесінші рет келемін. Қазақ халқының жарқын мәдениеті, таңғажайып табиғаты, қонақжай әрі жылы шырайлы халқы – мұның бәрі менде ерекше сүйіспеншілік сезімін оятады. Мен алдағы сапарымнан үлкен үміт күтемін, ол тек Жаңа Қазақстанның келбеті мен жетістіктерін көріп қана қоймай, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевпен екіжақты ынтымақтастықтың ең өзекті тақырыптарын талқылауға, Қытай-Қазақстан қатынастары мен ШЫҰ-ның одан әрі дамуының басым бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді.
Reuters/Selim Chayti
2000 жылдан астам уақыт бұрын Чжан Цянның Батысқа дипломатиялық миссиясы Қытай мен Орталық Азия арасындағы достық байланыстардың бастауын салды. 80 жылдан астам уақыт бұрын Алматы қаласында қытай композиторы Сянь Синхай қазақ әріптесі Б. Байқадамовпен танысып, достасып, шекарасыз бауырластық орнатты. 32 жыл бұрын Қытай Қазақстанның тәуелсіздігін алғашқылардың бірі болып мойындап, содан бері екіжақты қатынастар барынша қарқынды дамып келеді. Көпжылдық достық тарихы біздің елдер арасындағы қарым-қатынастардың тарих талаптарына және уақыттың өзекті үрдістеріне сай келетінін дәлелдейді.
Он бір жыл бұрын Қазақстанда мен алғаш рет «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасын жарияладым, ол сіздің елде үлкен қолдауға ие болды. Содан бері Қытай мен Қазақстанның «Бір белдеу, бір жол» аясындағы ынтымақтастығы кең көлемде дамып келеді. Екіжақты қатынастардың дамуының жаңа кезеңі басталды.
Өзара қолдау және ынтымақтастық рухында біз бұрын-соңды болмаған деңгейге жеттік. Қытай-Қазақстан қатынастары – жан-жақты стратегиялық серіктестіктен мәңгілік жан-жақты стратегиялық серіктестікке дейін көтерілді. Екі ел арасындағы серіктестік – мәңгі достық, терең сенім мен ынтымақтастық рухында, даму мен өркендеу үшін бірлескен мақсаттарымызға жету жолында қалыптасқан. Екі тарап әрқашан бір-бірін негізгі мүдделері мен негізгі алаңдаушылық тудыратын мәселелерде қолдайды, әрқашан ұлттық ерекшеліктерге сәйкес даму жолын таңдауда бір-бірінің таңдауын құрметтейді. Қиын кезеңдерде, мейлі ол су тасқыны, пандемия немесе басқа сынақтар болсын, біз әрқашан бір-бірімізге қол ұшын созамыз, бір-бірімізге сенімді тірек боламыз. Осындай берік, құнды сенім мен бірлік ынтымақтастықтың басты саяси кепіліне айналды.
Өзара тиімділік және бірлескен даму рухында біз практикалық ынтымақтастықта жаңа әсерлі нәтижелерге қол жеткіздік. Өткен жылғы екіжақты сауда көлемі рекордтық 41 миллиард АҚШ долларына жетті. Қытай Қазақстанның басты сауда серіктесі және қазақстандық тауарлардың ең ірі импорттаушысы болып табылады. Жаңатас жел электр станциясы, Тұрғысын су электр станциясы сияқты стратегиялық маңызды жобалар сәтті іске қосылды, Шымкент мұнай өңдеу зауытының жаңғыртылуы мен қайта құруы аяқталды, Қытай – Қазақстан мұнай және газ құбырлары қауіпсіз және тұрақты негізде жұмыс істеп тұр, барлық ауыл шаруашылығы өнімдерін жедел кедендік ресімдеуге арналған жасыл дәліз құрылды, қазақстандық жоғары сапалы және экологиялық таза ауыл шаруашылығы өнімдері қытай үстелдеріне жетуде. Жаңартылатын энергия көздері мен көлік инфрақұрылымы саласындағы ынтымақтастықтың әлеуеті үнемі ашылуда. Сиань қаласында құрғақ порт салынды. Батыс Еуропа – Батыс Қытай автомобиль жолы және Қытай – Еуропа контейнерлік пойыздары үздіксіз жұмыс істеп, екі елдің дамуына қуатты серпін беруде.
Өзара толықтыру және байыту рухында біз мәдени-гуманитарлық байланыстарда жаңа толқуларға қол жеткіздік. Мәдени орталықтарды өзара құру туралы келісімге қол қойылды. Бірінші «Композитор» фильмі бірлесіп түсірілді. Мәдени-гуманитарлық саладағы жобалық қызмет нөлден басталып, айтарлықтай нәтижелерге жетті. Қазақстандағы қытай университеттерінің филиалдары, Лу Бань шеберханасы, дәстүрлі қытай медицина орталығы осының айғағы. Визасыз режим екі ел халқының туыстарындай жиі кездесіп тұруына мүмкіндік береді. Өткен жылы өзара сапарлар саны шамамен 600 мыңды құрады, ал биылғы жылдың алғашқы үш айында 200 мыңнан асты, жаңа рекорд орнатылды. Өңіраралық ынтымақтастық та қарқынды дамуда, 26 жұп бауырлас қалалар құрылды. Жаңа дәуірдегі Қытай-Қазақстан достығының елшілеріне қытайлық пациенттер арасында үлкен құрмет пен беделге ие офтальмолог С. Қабылбеков, сирек кездесетін «панда қаны» тобының иегері және доноры Руслан Түленов, сондай-ақ Қытайда танымал әнші Димаш кіреді.
Тығыз өзара іс-қимыл және бірлескен жауап беру бізге халықаралық аренада жаңа нақты табыстар әкелді. Қытай мен Қазақстан халықаралық және аймақтық мәселелер бойынша ұқсас ұстанымдарға ие, жалпы, кешенді, бірлескен және тұрақты қауіпсіздік тұжырымдамасын жүзеге асыруды жақтайды, планетадағы бейбітшілікке, жаһандық дамуға және әділ әлемдік тәртіпке қол жеткізуге ұмтылады. Біз бірге «Қытай – Орталық Азия» форматын құрдық, БҰҰ, ШЫҰ, СВМДА және басқа да көпжақты алаңдар аясында тығыз ынтымақтасамыз, халықаралық ынтымақтастық бойынша бір-біріміздің сындарлы бастамаларын белсенді қолдаймыз, ортақ стратегиялық мүдделерді, қауіпсіздік пен даму мүдделерін батыл қорғаймыз.
Қытай-Қазақстан ынтымақтастығының болашағы жарқын болатынына сенімдімін. Алдағы сапарым Президент Қасым-Жомарт Тоқаевпен бірге көпжылдық достық пен жан-жақты ынтымақтастық дәстүрін нығайтуға, екіжақты қарым-қатынастарды одан әрі дамыту жоспарларын жасауға мүмкіндік беретініне сенемін.
Біріншіден, саяси саладағы дәстүрлі өзара қолдауды нығайту. Қытай даналығының айтуынша, достар алдында әр сөзді ұстану керек. Біз Қазақстан достарымен қарым-қатынастарды шындық пен сенім негізінде құра береміз, саяси өзара сенімділік пен стратегиялық үйлестіруді тереңдетуді жалғастырамыз, бір-біріміздің негізгі мүдделері мен негізгі алаңдаушылық мәселелерінде өзара қолдау көрсетеміз. Қытай тарапы Қазақстанның ұлттық тәуелсіздігін, егемендігі мен аумақтық тұтастығын қорғау, дербес таңдалған даму жолына сәйкес, мемлекеттің өркендеуін қамтамасыз ету бойынша ішкі және сыртқы саясатты жүзеге асыру жөніндегі күш-жігерін қолдайды. Екіжақты қатынастардың тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін өзара құрмет, тату көршілік, өзара көмек және өзара пайда қағидаттарын дамыту және арттыру маңызды.
Екіншіден, өзара тиімді ынтымақтастықтың артықшылықтарын барынша пайдалану. Әр елдің өз ресурстары бар. Қытай мен Қазақстан экономикасы құрылымдық жағынан бірін-бірі толықтырады және өзара тиімді ынтымақтастықтың үлкен перспективалары бар. Біз «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп іске асыруды және Қазақстанның әділ экономикалық бағытын ілгерілетуді үйлестіруді жандандырып, қазақстандық тауарлардың алып қытай нарығына қол жеткізуін кеңейтіп, Қытайдың даму мүмкіндіктерін бірге пайдаланамыз. Біз сауда және экономика, өнеркәсіп, инвестиция, энергетика, пайдалы қазбаларды өндіру және ауыл шаруашылығы сияқты дәстүрлі салалардағы ынтымақтастықты нығайтып, шекаралық өткізу пункттерінің өткізу қабілетін арттырамыз, Қытай-Еуропа жүк пойыздарына қызмет көрсетуді жақсарту және Транскаспий халықаралық көлік бағытының (ТМТМ) құрылысын жеделдету арқылы көлік байланысының кең және тиімді желісін құруды қамтамасыз етеміз. Жаңа энергия көздері, цифрлық экономика, жасанды интеллект, трансшекаралық электрондық коммерция, авиация және ғарыш сияқты жоғары технологиялар саласындағы ынтымақтастық әлеуетін толық пайдалану, жоғары қосылған құны бар өндіріс және жеткізу тізбектерін дамыту, екі ел арасындағы ынтымақтастыққа қосымша серпін беру маңызды.
Үшіншіден, ғасырлар бойғы достықтың әлеуметтік негізін нығайту. Достықты нығайту – біздің халықтарымыздың ортақ ұмтылысы. Оны сақтау және дамыту үшін екі халықтың өзара түсіністігі мен жақындасуын одан әрі тереңдету мақсатында мазмұнды мәдени-гуманитарлық алмасулар жүргізу қажет. Лу Бань шеберханасының, Конфуций институттарының, Қазақстандағы Қытайдың Солтүстік-Батыс политехникалық университетінің филиалының рөлін айқындау керек. Қытай мен Қазақстанның жоғары оқу орындары, талдау орталықтары мен ғылыми-зерттеу институттары арасында бірлескен оқыту мен бірлескен зерттеулерді ұйымдастыруды қолдаймыз, әртүрлі қоғамдық топтар арасындағы байланыстарды жандандыруды қолдаймыз, өңірлер мен қалалар деңгейінде жаңа бауырлас байланыстар орнатуды қолдаймыз. Білім беру, туризм, археология, өнер және БАҚ салаларындағы ынтымақтастықты тұрақты түрде жандандыру қажет.
Төртіншіден, жүз жылда бір болатын өзгерістерге бейімделу. Қытай мен Қазақстанның жан-жақты өзара тиімді ынтымақтастығы аясында біз бұрын-соңды болмаған қауіп-қатерлер мен сын-қатерлерге тап болып отырмыз, бірақ сонымен бірге бұл жаңа мүмкіндіктер туғызады. Қытайдың даналығы бойынша, дағдарыс пен мүмкіндік өзара байланысты, өйткені дағдарыстың артында мүмкіндік бар, ал дағдарыс сәттерін мүмкіндіктерге айналдыруға болады. Біз Қазақстан тарапымен бірге дағдарыс сәттерінде жаңа мүмкіндіктер туғызып, өзгерістер кезеңінде жаңа перспективалар ашуға дайынбыз, БҰҰ-ға негізделген халықаралық жүйені және халықаралық құқыққа негізделген әлемдік тәртіпті сақтауға, шынайы мультилатерализмді жүзеге асыруға, гегемонизмге, күш саясатына және блоктық қарсыластыққа қарсы тұруға, әлемнің теңқұқылы және тәртіпті көпполярлығын, жалпыға қолжетімді және инклюзивті экономикалық жаһандануын ілгерілетуге дайынбыз. Біз бірге әлемдегі бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге үлкен Қытай-Қазақстан үлесін қосып, оң энергия мен тұрақтылықты арттырайық.
© Sputnik /Камшат Абдирайым
Мемлекеттік сапардан басқа, мен Астанадағы ШЫҰ саммитіне қатысамын. Қазақстандық тарап өз төрағалығында үлкен жемісті жұмыс атқарып, біздің ұйымның беделін арттыруға ықпал етті. Қытай тарапы мұны жоғары бағалайды. Сенімдімін, бірлескен күш-жігермен Астана саммиті сәтті өтіп, ШЫҰ отбасының ынтымақтастығын нығайтып, жаңа парағын ашады.
Қытайдың ежелгі даналығы: «Жеңіс – бірлік пен ынтымақтастықта» дейді, ал Қазақстанда: «Саусақтар әртүрлі болуы мүмкін, бірақ қол бір – істер әртүрлі болуы мүмкін, бірақ мақсат бір» дейді. Біз қазақстандық серіктестерімізбен бірлесіп, бірлескен өркендеу мен ұлттық қайта өрлеу жолын ашуға, Қытай-Қазақстан достығының жаңа көкжиектеріне жол ашуға дайынбыз.
