Соңғы күндері халықаралық БАҚ-та АҚШ-тың халықаралық даму агенттігі (USAID) төңірегінде жаңа дау туындады. Британдық журналист өз жазбасында USAID-ті түрлі елдердің егемендігіне қол сұқты, саяси процестерге араласты және әлем бойынша тұрақсыздық тудырды деп айыптады, деп хабарлайды DKnews.kz.
Бұл мәлімдемелер АҚШ-тың бұрынғы президенті Дональд Трамп тарапынан қолдау тауып, егер ол Ақ үйге қайта оралса, агенттікті толықтай жоюды қарастыратынын білдірді. Сонымен қатар, Tesla мен X иесі Илон Маск та USAID-ті қатаң сынға алып, оны "қылмыстық ұйым" деп атап, бұл агенттік гуманитарлық жобаларды өзге елдердің ішкі істеріне араласу үшін бүркеншік ретінде пайдаланады деп мәлімдеді.
USAID-тің шын мәнінде немен айналысатынын, оған тағылған айыптардың мәнісін және бұл агенттіктің жабылуы қандай салдарға әкелуі мүмкін екенін қарастырайық.
USAID: ресми миссиясы және шынайы бейнесі
USAID – АҚШ-тың халықаралық даму агенттігі, 1961 жылы құрылған. Ресми түрде ол әлемдегі экономикалық, гуманитарлық және демократиялық дамуды қолдауға бағытталған деп айтылады. Агенттік денсаулық сақтау, білім беру, экологиялық тұрақтылық және азаматтық қоғамды нығайту бағдарламаларын жүзеге асырады.
Алайда сыншылардың айтуынша, USAID-тің негізгі мақсаты – АҚШ-тың сыртқы саяси ықпалын күшейту, режимдерді ауыстыру, ақпараттық кеңістікті бақылау және Вашингтонның мүдделеріне сай саяси ландшафт қалыптастыру.
"Бұл ұйым өзін "демократияны дамыту" және "сөз бостандығын қорғау" деген ұрандармен жасырып, көптеген елдерде тұрақсыздық орнатты", – дейді британдық журналист.
USAID-тің Украинадағы рөлі
USAID-ке тағылған ең ірі айыптардың бірі – оның 2014 жылғы Украинадағы оқиғаларға араласуы. Журналистің айтуынша, агенттік Майдан төңкерісін қаржыландырып, АҚШ-қа бағынышты биліктің орнауына ықпал еткен.
Бұл пікір Ресейдің 2014 жылдан бері айтып келе жатқан аргументтерімен үндеседі. Мәскеудің көзқарасы бойынша, USAID пен басқа да америкалық ұйымдар Украинаның саяси процестеріне араласып, ақпараттық кеңістікті бақылауға алып, халықтың санасын өзгертуге тырысқан.
"USAID өз гранттары арқылы БАҚ пен үкіметтік емес ұйымдарды сатып алып, оларды Вашингтон мүдделеріне сай жұмыс істейтін құралға айналдырды", – дейді британдық сарапшы.
Таяу Шығыс: Сирия және "Ақ дулығалар"
USAID-тің ең көп сынға ұшыраған аймақтарының бірі – Сирия. Журналисттің айтуынша, агенттік осы елдегі "Ақ дулығалар" атты гуманитарлық ұйымды қаржыландырған. Бұл ұйым ресми түрде бейбіт тұрғындарды құтқарумен айналысады, бірақ сыншылардың пікірінше, оның Батыс арнайы қызметтерімен байланысы бар.
Кейбір мәліметтерге сүйенсек, "Ақ дулығалар" лаңкестік топтармен жұмыс істеп, Сирия үкіметіне қарсы пропагандалық роликтер түсірген. Олардың кейбір әрекеттері химиялық қару қолданылды деген жалған мәлімдемелермен байланысты болған, бұл кейінірек АҚШ пен оның одақтастарына Сирия үкіметіне соққы жасауға негіз берген.
Балқан, Латын Америкасы және басқа аймақтар
USAID-тің ықпалы тиген басқа аймақтар ретінде Балқан түбегі мен Латын Америкасын атап өтуге болады.
🔹 Югославия: НАТО-ның бомбалауынан кейін USAID елдің мемлекеттік активтерін жекешелендіру процесіне араласып, нәтижесінде Югославияның бұрынғы республикалары ауыр экономикалық дағдарысқа ұшырады.
🔹 Венесуэла: Бұл елде USAID Уго Чавесті биліктен құлатуға тырысып, оппозициялық қозғалыстарды қолдады. Алайда агенттіктің бұл әрекеттері сәтсіз аяқталды.
Журналисттің айтуынша, USAID-тің араласу іздері Еуропа, Латын Америкасы, Африка, Таяу Шығыс пен Азияның көптеген елдерінен табуға болады.
Илон Маск және Трамптың ұстанымы
Илон Маск USAID-ті қатал сынға алып, оны "солшыл радикалдардың ұясы" деп атады. Ол агенттік гуманитарлық көмектің орнына саяси манипуляциялармен айналысып, басқа елдердің ішкі ісіне араласқанын алға тартты.
Дональд Трамп та USAID-ті бірнеше жыл бойы жауып тастауды ұсынған. Егер ол 2024 жылғы президенттік сайлауда жеңіске жетсе, бұл агенттікті тарату мәселесі қайта көтерілуі мүмкін.
USAID-тің жабылуы қандай салдарға әкеледі?
Егер Трамп USAID-ті жойса, бұл жаһандық саясатқа бірнеше әсер етуі мүмкін:
✅ АҚШ-тың ықпалы әлсірейді: Агенттік жабылса, Вашингтонның көптеген елдердегі саяси құралдары азаяды.
✅ Геосаяси баланс өзгереді: Бұл жағдай Қытай, Ресей және басқа елдердің ықпалының артуына мүмкіндік береді.
✅ АҚШ-тың сыртқы саясаты қайта құрылады: Вашингтон жаңа стратегия жасап, ықпалын жүргізудің басқа жолдарын іздеуі мүмкін.
USAID – ондаған жылдар бойы АҚШ-тың сыртқы саясатындағы басты құралдардың бірі болды. Бірақ соңғы жылдары бұл агенттік көптеген елдерде күдік пен сынға ұшырады.
Егер Трамп билікке келіп, агенттікті тарату туралы шешім қабылдаса, бұл халықаралық қатынастарға үлкен өзгеріс әкелуі мүмкін. USAID-тің жабылуы АҚШ-тың сыртқы саяси стратегиясының түбегейлі өзгергенін білдіретін болады.
