Делиде өткен Халықаралық әуе көлігі қауымдастығының (IATA) 81-ші Бас ассамблеясы — әлемдік авиация саласы үшін аса маңызды оқиға болды. Бұл жиында IATA-ның бас директоры Уилли Уолш шынайы үн мен салмақты мәлімдемелерге толы әсерлі баяндама жасап, бүкіл сала алдындағы басты қиындықтарды және алдағы стратегиялық мақсаттарды айқындап берді.
«Авиация — әлі де мықты және аса маңызды»
«Авиация саласы өзінің өміршеңдігі мен өзектілігін сақтап отыр», — деді Уолш. Бұл құрғақ мәлімдеме емес: алдағы уақытта әуе көлігімен жылына 5 миллиардтан астам жолаушы тасымалданады деп күтілуде. Сондай-ақ, әуеде жеткізілетін 69 миллион тонна жүк — әлемдік сауда құнының үштен біріне тең.
Алайда, бұл әсерлі көрсеткіштердің артында нәзік тепе-теңдік жатыр: 2025 жылы әуе компанияларының таза пайдасы 36 миллиард доллар болмақ, бұл жалпы табыстың (979 миллиард доллар) тек болмашы үлесі ғана. Бір жолаушыға шаққандағы таза табыс — небәрі $7,20. Сонымен бірге, авиакомпаниялардың кірістілік деңгейі әуе көлігі тізбегіндегі өзге салалармен салыстырғанда екі есе төмен.
Соған қарамастан, Уолш атап өткендей, пандемиядан кейін сала өзінің тұрақтылығын дәлелдеді және әлемдік экономиканың ажырамас бөлшегі болып отыр. Бүгінде авиация әлемдік ЖІӨ-нің 3,9%-ын қамтамасыз етіп, 86,5 миллион адамды жұмыспен қамтып отыр.
Қазақстан: биіктерге бағытталған амбициялар
Әлемдік авиация трансформациясы аясында Қазақстан да халықаралық әуе картасында өзінің орнын нықтай түсуде.
Уолш өз баяндамасында Қазақстанды тікелей атап өтпегенімен, оның инфрақұрылымды кеңейту, тұрақты даму және цифрландыру туралы негізгі идеялары елдің қазіргі бағыт-бағдарымен толық үндес.
Алматыда жаңа халықаралық терминалдың құрылысы аяқталуға жақын. Бұл жоба жылына 14 миллионнан астам жолаушыны қабылдауға мүмкіндік береді.
Астанада ұшу-қону жолақтары мен перрондар жаңартылып, әуе маршруттарының саны артып келеді.
Қазақстан Еуропа мен Азияны байланыстыратын транзиттік хабқа айналуға ұмтылып отыр. Бұл бағытта Air Astana мен FlyArystan компаниялары Қытай, Үндістан, Оңтүстік Корея, БАӘ және Еуропа бағыттарында өз желілерін кеңейтіп келеді.
Экологиялық тұрғыдан да Қазақстан шетте қалып отырған жоқ. Air Astana көміртек ізін азайтуға бағытталған бағдарламаларды іске асырып жатыр, ал Үкімет экологиялық авиация технологияларын дамытуға қолдау білдіруде.
Еліміз ICAO Кеңесінің мүшесі ретінде халықаралық авиациялық саясатқа белсенді араласып, қауіпсіз әрі қолжетімді және тұрақты ұшулар идеясына толық қолдау көрсетіп келеді.
Қазақстан — енді сырттай бақылаушы емес, әлемдік авиация сахнасындағы белсенді ойыншы.
Қауіпсіздік: басты мақсат — апаттардың нөлдік деңгейі
2024 жылы қауіпсіздік саласында ерекше жетістік тіркелді: 40,6 миллион рейстің ішінде бар болғаны 7 ғана өліммен аяқталған апат болды. Бірақ IATA мұнымен шектелмейді. Ұйымның мақсаты — мүлдем нөлдік өлім көрсеткішіне қол жеткізу.
Бұл үшін негізгі екпін технологиялар мен деректерге түсіп отыр. 2024 жылы GADM жүйесі 8 миллион рейс пен 50 мыңнан астам оқыс оқиға туралы ақпарат жинады.
Алайда, прогресті баяулататын бір мәселе бар: авиациялық оқиғалар бойынша есептердің тек 50%-ы ғана толық қорытындымен жарияланады. Бұл — қателіктерден сабақ алуға кеткен үлкен мүмкіндік.
Бұған қоса, әскери қақтығыстар аймақтарында азаматтық ұшақтарға төнетін қауіп те артқан. Соңғы бір жылдың ішінде осындай аймақтарда екі жолаушы ұшағы атып түсірілді. Уолш БҰҰ мен ICAO-ны азаматтық авиацияны қорғауға арналған халықаралық тетіктерді күшейтуге шақырды.
Әуе билеттерінің қолжетімділігі: жетістіктер мен қатерлер
Соңғы он жылда ұшақ билеттерінің бағасы 40%-ға төмендеді. Бұл — үлкен жетістік. Бірақ қазір ол қауіп астында: жаңа ұшақтардың тапшылығы мен инфрақұрылымдағы іркілістер мәселені қиындатып отыр.
Өндірістегі дағдарыс:
- Кезекте тұрған ұшақ тапсырыстары — 17 мың бірлік, бұл 14 жыл күту мерзімі деген сөз;
- 10 жасқа дейінгі 1100 ұшақ пайдаланылмай, қоймада тұр;
- 2025 жылға жоспарланған жеткізілімдер уәде етілген көлемнен 26%-ға аз.
«Бұл — мүлдем орынсыз жағдай. Мұны ұшақ өндірушілер шешуі керек», — деді Уолш. Ол сонымен бірге сауда соғыстарынан авиацияны қорғауға және қосалқы бөлшектер нарығында ашықтықты қамтамасыз етуге шақырды.
Инфрақұрылым:
Көптеген елдерде жақсы жаңалықтар бар:
- Үндістан Делиде және Мумбайда екінші әуежайлар салып жатыр;
- Вьетнам 97% халқын әуежайлармен қамтуды жоспарлап отыр;
- Марокко 2030 жылға дейін қуатын екі есеге арттыруда;
- Дубайда әлемдегі ең ірі әуежайдың құрылысы басталды.
Бірақ Еуропа артта қалып отыр. IATA Еуроодақты қатты сынға алып, Біртұтас Аспан жобасының тоқтап қалуын, жаңғыртудан бас тартуды және Нидерландтағы рейстер санын азайтуды — «дыбыс ластануына қарсы күрес» деген желеумен — сынға алды.
Реттеу: бәсекеге кедергі келтірмеңіз
Уолштың пікірінше, авиацияға ауыр соққы болып отырған құжаттардың бірі — Еуроодақтың EU261 регламенті. Бұл ереже бойынша, әуе компаниялары үшінші тараптың кінәсінен болған рейс кешігулері үшін де жолаушыларға өтемақы төлеуі тиіс. Бұл салаға жыл сайын €5 миллиард шығын әкеледі.
Ол Канада мен АҚШ-ты осы үлгіні көшірмеуге шақырып, тұтынушылар құқықтарын қорғауда теңгерімді және парасатты тәсіл қажет екенін айтты.
Цифрландыру: телефондағы төлқұжат пен жаңа жүк стандарты
Цифрлық сәйкестендіру — жолаушыларды тіркеуді жеңілдетудің, жеделдетудің және қауіпсіз етудің басты жолы. Уолш бүкіл әлемге қағаз құжаттардан бас тартып, цифрлық төлқұжаттарға көшуді ұсынды.
Жүк тасымалында да үлкен өзгеріс күтілуде: ONE Record атты бірыңғай деректер жүйесі 2026 жылдан бастап бүкіл жеткізу тізбегін біріктіретін болады.
Басты шарт — үкіметтердің мойындауы және саланың оны белсенді түрде қолдануы.
Тұрақтылық: енді әрекет ету керек
2021 жылы IATA 2050 жылға қарай авиацияда нөлдік көміртек шығарындыларына жету мақсатымен SAF (тұрақты авиациялық отын) технологиясын дамыту жолын таңдады. Бұл отын 2050 жылға қарай эмиссияны азайтудың 65%-ын қамтамасыз етуі тиіс.
Алайда бүгінгі күнге дейін SAF тек 0,7%-ды құрайды — бұл өте төмен көрсеткіш.
- Мемлекеттік қолдау бағдарламалары баяу жүріп жатыр;
- Shell мен BP секілді алыптардың инвестициялары кейінге шегерілген;
- Еуроодақ салықтарды өсіріп отыр, бірақ өндірісті ынталандыру үшін ештеңе жасамай жатыр.
Уолштың пікірінше: «ЕО жасыл энергия деген атпен жалған науқан ұйымдастырып отыр. Ал отын жеткізушілер бұл жағдайдан пайда көріп, шектен тыс жоғары баға белгілеп отыр».
IATA SAF CADO реестрін және SAF Matchmaker жүйесін іске қосты — бұл отынның қайдан келіп, қайда пайдаланылғанын қадағалауға мүмкіндік береді.
Бірақ бұл жеткіліксіз. Шынайы әрекет қажет — өндірушілерден де, үкіметтерден де, бүкіл индустриядан да.
«Ұшу — бұл бостандық»
«Біз авиацияны элитаға арналған сән-салтанаттан көпшілікке қолжетімді көлікке айналдырдық. Бірақ миллиардтаған адам әлі де болса алғашқы ұшуын күтуде», — деп түйіндеді Уолш.
Ол салаға және үкіметтерге дамудың қарқынын бәсеңдетпеуге шақырды. Өйткені авиация — бұл жай ғана сала емес, ол — прогрестің, байланыс пен сауданың, жаңалықтар мен армандардың қозғаушы күші.
«Ұшу — бұл бостандық. Ал адам баласы әрқашан бостандыққа ұмтылады».
