DKNews.kz үшін арнайы мақалада Қытай Халық Республикасының Алматыдағы Бас консулы Цзян Вэй ханым атап өткендей, Тяньцзинде өткен ШЫҰ-ның 25-ші саммиті Еуразия көшбасшыларының ең ірі басқосуы ғана емес, әділ әлемдік тәртіпті қалыптастыруға бағытталған маңызды қадам болды. Оның айтуынша, саммит ынтымақтастықтың жаңа бетін ашып, бірлік пен келісімнің күшін көрсетті, сондай-ақ бүкіл аймақ үшін үлгі болып отырған Қытай мен Қазақстан арасындағы тату көршілік қарым-қатынастардың ерекше маңызын айқындады.
Хайхэ жағасында ШЫҰ күші тоғысып, жаһандық басқарудың жаңа беті ашылды
Бохай шығанағының тасқын толқындары көтеріліп, Тяньцзин қақпасында шаттық әндері естілді. Қыркүйек айында бұл портты қала ерекше нұрға бөленді – мұнда Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің 25-ші саммиті өтті. Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевты қоса алғанда, жиырмадан астам шетелдік көшбасшы және он халықаралық ұйымның жетекшілері Хайхэ жағасында достықты нығайтып, ортақ даму жолдарын талқылау үшін бас қосты.
Тяньцзинь саммиті тек маңызды нәтижелерге қол жеткізумен шектелмей, ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин «Жаһандық басқару бастамасын» ұсынған маңызды алаңға айналды. Бұл қадам халықаралық аренада қызығушылық пен қолдау тапты, ал кездесудің түйінін үш сөзбен сипаттауға болады: Байланыс, Келісім және Ынтымақтастық.
Байланыс. ШЫҰ-ның жаңа бетін ашқан сегіз нәтиже
Тяньцзинь саммиті ШЫҰ тарихындағы ең ірі әрі нәтижелі шара болды. Ол сегіз негізгі жетістікпен ерекшеленді:
- ШЫҰ-ның алдағы он жылға арналған даму стратегиясы бекітілді;
- Екінші дүниежүзілік соғыстағы Жеңіс нәтижелерін қорғау үшін нық үн көтерілді;
- Көпжақты сауда жүйесіне қолдау білдірілді;
- Қауіпсіздіктің төрт орталығын құруға негіз қаланды;
- ШЫҰ Даму банкінің құрылуын бастау туралы саяси шешім қабылданды;
- Алты жаңа практикалық ынтымақтастық алаңы құрылды;
- Сапалы дамуға арналған алты іс-қимыл бағдарламасы әзірленді;
- ШЫҰ-ның институционалдық реформасында жаңа серпіліске қол жеткізілді.
Бұл қадамдар ұйым қызмет аясын кеңейтіп қана қоймай, оның халықаралық аренадағы ықпалын да күшейтеді. Мүше мемлекеттер үшін бұл экономиканы дамыту, ортақ қауіптермен күресу және мәдени алмасуды тереңдету бағытында жаңа мүмкіндіктер әкеледі.
«Ұлы бейнені ұстанған адамға бүкіл әлем тартылады», – деп еске салған Лао-Цзы. Тяньцзинь саммиті дәл осындай тартымдылық күшін көрсетті. Қытайдың төрағалығымен ШЫҰ әртүрлі мүдде мен тарихқа ие мемлекеттерді ортақ мақсаттар төңірегінде біріктіре алды. Шанхай рухы – өзара сенім, теңдік, өркениеттік әралуандылықты құрметтеу және ортақ дамуға ұмтылу – тағы да сұранысқа ие әрі өзекті екендігін дәлелдеді.
Келісім. Жаһандық басқару бастамасы – уақыт талабының жауабы
Саммиттің басты саяси оқиғасы Си Цзиньпиннің Жаһандық басқару бастамасын таныстыруы болды. Алғаш рет «ШЫҰ+» форумында айтылған бұл бастама – дәуір сынындағы жауап.
Оның негізінде бірнеше қағида жатыр: мемлекеттердің теңдігі, халықаралық құқықты сақтау, көпжақтылыққа бейілділік, халыққа бағытталу және бос декларациялардан гөрі практикалық қадамдарға басымдық беру.
Екінші дүниежүзілік соғыстағы Жеңістің 80 жылдығы мен БҰҰ құрылған жылдың мерейтойында бұл құжат айрықша символдық мәнге ие болды. Әлемдік басқару жүйесінің дағдарысы мен әділетті шешімдердің тапшылығы жағдайында Қытай БҰҰ Жарғысының идеалдарына және ортақ кеңес дәстүріне қайта оралуды ұсынатын көзқарасын танытты.
Си Цзиньпин атап өтті: жаһандық басқару барлық елдердің, әсіресе әлемдік Оңтүстік мемлекеттерінің мүддесіне қызмет етуі керек, олардың тілегі – бейбітшілік, даму және теңдік.
«Аспан жолы – пайда әкелу, зиян тигізбеу. Дананың жолы – әрекет ету, зорлыққа ұмтылмау», – деп Лао-Цзыдан дәйексөз келтірді Қытай көшбасшысы. Оның бастамасы Қытай ұсынған Бұған дейінгі Жаһандық даму бастамасы, Қауіпсіздік бастамасы және Өркениет бастамасымен қатар жаңа қоғамдық игілікке айналды.
Бұл төрт концепция біртұтас жүйеге бірігіп, әлемдік архитектураны реформалау және адамзаттың ортақ тағдыр қауымдастығын қалыптастыру жолын көрсететін шамшыраққа айналды.
Ынтымақтастық. Қытай мен Қазақстан арасындағы тату көршілік – екіжақты қатынастардың үлгісі
Қазақстан ШЫҰ-да дәстүрлі түрде ерекше орынға ие. Дәл осы жерде алғаш рет «Бір белдеу, бір жол» бастамасы ұсынылған еді, ал бүгінде республика оны жүзеге асыруда басты рөл ойнап отыр.
Саммит қарсаңында ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен кездесу өткізді. Оның қорытындысы бойынша энергетика, ғылым мен технология, білім беру, спорт, тұрғын үй құрылысы, табиғатты қорғау салаларында ынтымақтастық жөніндегі жиырмадан астам құжатқа қол қойылды. Қазақстанда сұранысқа ие мамандықтар бойынша кадр даярлайтын екі жаңа «Лубань шеберханасы» ашылды.
Мұндай әріптестік екі ел азаматтарына нақты пайда әкелуде: студенттер заманауи білімге қол жеткізуде, бизнеске жаңа мүмкіндіктер ашылуда, қоғам байланыстарды нығайтуды сезінуде. Қытай мен Қазақстан ынтымақтастығының тәжірибесі ШЫҰ аясындағы өңірлік серіктестіктің үлгісіне айналды.
«Жақын көршілер риза болса – алыстан да адамдар келеді», – деген Конфуций. Бұл нақыл екі ел арасындағы қазіргі қарым-қатынастардың мәнін дәл бейнелейді. 24 жыл ішінде ШЫҰ «Шанхай бестігінен» халық саны мен аумақ бойынша ең ірі аймақтық ұйымға дейін өсті. Бүгін Қытай Қазақстанмен бірге жаһандық бастамаларды ілгерілетуге, ортақ тағдыр қауымдастығын құруға және көпполярлы әлемді нығайтуға дайын.
Хайхэ жағалауынан келген өзгерістер желі
Тяньцзинь саммиті жай ғана дипломатиялық кездесу емес – ол ШЫҰ-ның өзгерістер қозғаушысы бола алатынын көрсетті. Мұнда жаңа бастамалар туып, одақтар нығайып, жаңа халықаралық тәртіптің бейнесі қалыптасты.
Хайхэде тоғысты ұлы елдер,
Жел тербеп айдынды толқытты ерке.
Ақиқат күш болып, жаңа күн туа,
Әлем біртұтас – әділ де бөлінбес жерде.
Жарқырап көктегі жұлдыздай арман,
Халықты бастайды ортақ бір жолдан.
Қытай мен Қазақ – асыл одақ үлгі,
Достықтың айғағы, мызғымас қадам.
Біртұтас жолмен алға елдер беттейді,
Қастерлі мақсатқа қарай жетелейді.
Иықпен иықтасып, үмітпен бірге,
Жаңа әлем таңы оларды күтіп енді.
Жаңа әлемнің таңына қарай
Бүгін Хайхэ жағасында, көшбасшылардың үндері мен халықтардың үміттері тоғысқан жерде, ШЫҰ өзінің жаңару күшін көрсетті. Қиындықтарға толы әлемде мұнда жаңа шешімдер туып, одақтар нығайып, әділетті әрі көпполярлы болашақтың бағыты айқындалды.
Қытай мен Қазақстан тағы да шынайы тату көршілік бүкіл аймақ үшін үлгі бола алатынын, ал біріккен күш-жігер адамдарға нақты пайда әкелетінін дәлелдеді.
Сондықтан да халықтар иық тірестіріп ортақ мақсатқа қарай жүзген қайық бейнесі – жай ғана метафора емес, қазіргі заманның символы. Тағдырлар тоғысып, бірге ілгерілеген елдер күшейе түседі, ал жарқын болашақ бейнесі қазірдің өзінде көз алдымызда айқындала бастады – ол сенім, теңдік пен ынтымақтастық басты құндылықтар болып қала беретін жаңа әлемнің таңы.
