Қазақстанның экономикалық сын-қатерлері мен тұрақтылығы: Ұлттық банк төрағасының баяндамасы туралы шолу, деп хабарлайды DKnews.kz.
2024 жылғы 27 қарашада Астанада Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің пленарлық отырысында Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов «2024-2026 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Заңға енгізілетін өзгерістер туралы баяндама жасады. Оның баяндамасы экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын және елдің ішкі және сыртқы сын-қатерлерге жауабын анықтаған маңызды оқиға болды.
Әлемдік экономикалық тұрақсыздық: контекст және салдары
Қазіргі жаһандық экономика жоғары құбылмалылығымен ерекшеленеді, бұл геосаяси тұрақсыздыққа, капиталдың қайта бөлінуіне және жаһандық сауданың өзгеруіне байланысты. Тимур Сүлейменов бірқатар аймақтардағы әскери қақтығыстар әлемдік экономикалық динамикаға қысым көрсетіп, энергия ресурстарын экспорттайтын елдер үшін қосымша қауіптер тудырып отырғанын атап өтті.
Қазақстан үшін, экономикасының едәуір бөлігі мұнай экспортынан тәуелді, мұнай бағасының төмендеуі елеулі сын-қатер болып табылады. Алайда, уақтылы қабылданған шаралар теріс әсерді жұмсартуға мүмкіндік берді. Ел экономикасы тұрақтылық танытуда: 2024 жылдың тоғыз айында ЖІӨ 4%-ға өсті. Бұл көрсеткіш экономиканың барлық негізгі салаларының теңгерімді дамуының нәтижесі болып табылады және тұрақты макроэкономикалық саясатты көрсетеді.
Инфляция: сын-қатерлер мен бақылау
Баяндаманың басты тақырыптарының бірі – инфляция болды. Бұл макроэкономикалық көрсеткіш халықтың сатып алу қабілетіне, бизнестің бәсекеге қабілеттілігіне және қаржы жүйесінің тұрақтылығына айтарлықтай әсер етеді.
2024 жылы инфляция деңгейінің 2023 жылғы ақпандағы рекордтық көрсеткіштерінен айтарлықтай төмендеуі байқалды, бұл инфляцияға қарсы шаралардың тиімділігін көрсетеді. Алайда, ағымдағы жылдың қазан айында инфляция деңгейі қайтадан өсіп, 8,5%-ға жетті. Ең жоғары қысымды ақылы қызметтер саласындағы инфляция (14,3%) көрсетті, бұл «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасының іске асырылуымен және бірқатар нарықтық қызметтердің қымбаттауымен түсіндіріледі.
Тауарларға арналған инфляция 7,8%-ға дейін жеделдеді, бұл өндіріс шығындарының ұлғаюымен және импорттық бағаның өсуімен байланысты. Сонымен қатар, азық-түлікке бағаның өсу қарқынының 4,9%-ға дейін баяулауы инфляцияның жалпы деңгейіне тежеуші әсер етті.
2024 жылға болжамдар мен міндеттер
2024 жылдың қорытындысы бойынша инфляция 8-9% аралығында күтілуде. Бұл Ұлттық банктің болжамдарына сәйкес келеді, ол қойылған мақсаттарға жету үшін қалыпты қатаң ақша-несие саясатын ұстанады. Алайда, мұнай бағасының ауытқуы сияқты сыртқы факторлармен және Ұлттық қордан аударымдардың қайта қаралуымен байланысты ішкі факторлармен байланысты айтарлықтай тәуекелдер бар.
Ұлттық қордың рөлі: бюджет балансы және экономикалық тұрақтылық
Баяндамада Ұлттық қордың рөліне ерекше назар аударылды. 2024 жылы қордан тікелей аударымдардың көлемі 5,6 трлн теңгені құраса, жалпы алынған қаражат көлемі 6 трлн теңгеден асты. Бюджеттің мұнай кірістеріне осындай деңгейде тәуелді болуы инфляциялық қысым тудырады және ақша-несие саясатын жұмсартуға шектеу қояды.
Тимур Сүлейменов Ұлттық қордан үлкен көлемде аударымдар Ұлттық банктің негізгі мөлшерлемесін төмендетуге кедергі келтіретінін атап өтті. Бұл бизнесті несиелеуді қолжетімдірек етіп, экономикалық өсімді ынталандыруға мүмкіндік берер еді. Осы мәселені шешу үшін ол республикалық бюджеттің мұнайға қатысы жоқ кірістерін ұлғайту және қаржылық тұрақтылыққа жету құралы ретінде жаңа Салық кодексін пайдалануды ұсынды.
Инфляцияға қарсы стратегия: басымдықтар және ынтымақтастық
Инфляциямен күрес Қазақстанның экономикалық саясатының басты басымдығы болып қала береді. Жоғары және тұрақсыз инфляция халықтың өмір сүру деңгейіне теріс әсер етеді, жинақтарды және инвестициялық белсенділікті төмендетеді. Бизнес үшін бұл ұзақ мерзімді жоспарлауды қиындатып, инвестицияларды азайтады және, сайып келгенде, экономикалық өсуді баяулатады.
Ұлттық банк үкіметпен тығыз ынтымақтастықта саясатты үйлестіріп, инфляцияны тұрақтандыруды жоспарлап отыр. Негізгі шаралардың қатарында – теңгерімді ақша-несие саясатын сақтау, шешімдердің ашықтығын қамтамасыз ету және макроэкономикалық сын-қатерлерге жүйелі көзқарас қолдану.
Ұзақ мерзімді перспективалар: сын-қатерлер мен мүмкіндіктер
Қазақстан экономикасын тұрақтандыруда айтарлықтай жетістіктерге жетуде, бірақ ел алдында құрылымдық реформаларды талап ететін ұзақ мерзімді сын-қатерлер тұр. Мұнай кірістеріне тәуелділікті азайту, экономиканы әртараптандыру, мемлекеттік шығындардың тиімділігін арттыру және бизнес үшін жағдайды жақсарту тұрақтылықты нығайту үшін өте маңызды.
Тимур Сүлейменовтың айтуынша, жаңа Салық кодексін әзірлеу, бюджеттік тәртіпті күшейту және мұнайға қатысы жоқ секторды жандандыру теңгерімді дамуға бағытталған маңызды қадамдар болады.
Ұлттық банк төрағасының баяндамасы елдің сыртқы және ішкі сын-қатерлерге қарсы тұруға дайын екенін көрсететін маңызды сигнал болды, бұл экономикалық өсудің оң динамикасын сақтауды жалғастырады. Инфляциямен күрес стратегиясы, Ұлттық қордың рөлін күшейту және жаңа салық құралдарын енгізу тұрақты дамуға негіз қалайды. Алайда, сәттілік мемлекеттің өзгермелі жағдайларға дер кезінде әрекет ету және қажетті реформаларды жүргізу қабілетіне байланысты болады.
