2024 жылдың алғашқы 10 айында Қазақстандағы жеке тұлғалардың депозит нарығы тұрақты өсу үрдісін көрсетті. Бұл халықтың банк жүйесіне деген сенімінің артып, қаражатты сенімді әрі кірісті құралдарда сақтауға деген ұмтылысын айғақтайды. Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қорының (ҚДКҚ) деректері бойынша, кепілдік беру жүйесіне қатысушы банктердегі жеке тұлғалардың салымдары жыл басынан бері 2,3 трлн теңгеге (немесе 11,1%-ға) көбейіп, 2024 жылғы 1 қарашада 22,6 трлн теңгеге жетті. Осы мерзімде жеке тұлғалардың шоттарының саны 9,7%-ға артты, деп хабарлайды DKnews.kz.
Нарық өсімінің басты факторлары
Депозиттік базаның кеңеюіне теңгедегі жоғары сыйақы мөлшерлемелерінің әсерінен жиналған сыйақы қоры үлкен үлес қосты. Ұлттық Банктің біршама қатаң ақшалай-несиелік саясаты жағдайында банктер теңгелік салымдар бойынша табысты мөлшерлемелер ұсынып, олардың инвестициялық тартымдылығын арттырды. Нәтижесінде, теңгелік депозиттер әлі де халық үшін уақытша бос қаражат пен едәуір жинақтарды тиімді және қауіпсіз орналастырудың негізгі қаржы құралы болып отыр.
Сегменттер бойынша динамика
- Орташа сегмент (15–50 млн теңге): 2024 жылдың 10 айында ең жоғары өсім – 19,2%.
- Ірі сегмент (50 млн теңгеден жоғары): 12,9%-ға ұлғайды.
- Жаппай сегмент (15 млн теңгеге дейін): өсім салыстырмалы түрде төмендеу – 7,3%.
Жаппай сегмент ең аз өсімді көрсеткенімен, нарықтың негізін құрайды – үлесі 49,5%. Орташа сегменттің үлесі – 18,0%, ірі сегменттікі – 32,5%.
Депозит түрлері бойынша нарық құрылымы
Ең жоғары өсімді теңгедегі жинақ салымдары көрсетті – жыл басынан бері 54%-ға, яғни 1,5 есе артты. Олардың нарықтағы үлесі – 10,6%. Бұл сегменттегі жоғары ставкалар, әсіресе толықтыру мүмкіндігі жоқ салымдар бойынша, салымшылар үшін өте тартымды болды:
- Толықтыру құқығы жоқ жинақ салымдары:
- 1–6 ай: қазандағы орташа ставка – 17,3%
- 6–12 ай: 15,9%
- 12–24 ай: 14,8%
- Толықтыру құқығы бар жинақ салымдары:
- 1–6 ай: 14,9%
- 6–12 ай: 11,7%
- 12–24 ай: 7,7%
Несрочны́й (мерзімсіз) салымдар да халық арасында сұранысқа ие, олардың нарықтағы үлесі – 45,9%. Мұндай депозиттерді кез келген уақытта толықтырып немесе қаражатты шешіп алуға мүмкіндік бар. Соған байланысты олардың кірістілігі жинақ салымдарынан төмен болғанымен, қазан айында орташа нарықтық сыйақы мөлшерлемесі 13,9% құрады, ал инфляция 8,5% болды. Осылайша, мерзімсіз салымдар инфляциядан жоғары кірістілік береді.
Мерзімді және талап етілгенге дейінгі салымдардың үлесі өте аз – 0,4%. Мемлекет субсидиялайтын (мысалы, тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесіндегі) салымдар 10,2%-ды құрады. Бұдан бөлек, қазақстандықтар қаражаттың бір бөлігін ағымдағы және карточкалық шоттарда (9,5%), сондай-ақ шетел валютасындағы шоттарда (23,4%) сақтайды. Осылайша, негізгі жинақтар теңгелік депозиттерде шоғырлануда, себебі олар кірістілікті оңтайландырып, ҚДКҚ кепілдігін қамтамасыз етеді.
Базалық мөлшерлеменің және нарықтық факторлардың әсері
2024 жылы депозиттік мөлшерлемелердің динамикасы нарықтық ахуалға, банктер арасындағы бәсекеге және Ұлттық Банктің саясатына тікелей байланысты болды. 1 қаңтардан бастап ҚДКҚ мөлшерлемелер бойынша шектеулерді тек өтімділікті агрессивті түрде жинайтын шектеулі банктер тобына ғана қолдануда. Қалған банктер үшін негізгі бағдар – Ұлттық Банктің базалық ставкасы, яғни ақша нарығының басты индикаторы.
Жылдың бірінші жартысында Ұлттық Банк базалық мөлшерлемені төрт рет төмендетті (22 қаңтар, 26 ақпан, 3 маусым, 15 шілде), осыған байланысты депозиттік нарықтық мөлшерлемелер де төмендеді. Алайда 2 желтоқсанда базалық мөлшерлеменің 1 пайыздық пунктке өсуі кейбір банктердің депозиттік өнімдері бойынша мөлшерлемелерін қайта қарауға ықпал етуі мүмкін.
2024 жылдың алғашқы 10 айының нәтижелері Қазақстанның бөлшек депозит нарығындағы негізгі үрдістерді нақты көрсетіп отыр: депозиттер көлемінің өсуі, жоғары мөлшерлемелі жинақ салымдарының маңыздылығының артуы, теңгелік мерзімсіз салымдардың тұрақты танымалдылығы, сондай-ақ базалық мөлшерлеменің маңызды бағдар ретіндегі рөлі айқындалды. Негізгі қаражат, кірістілікті барынша арттырып, ҚДКҚ кепілімен қамтамасыз ететін теңгелік салымдарда жинақталуда.
ҚДКҚ дайындайтын тоқсандық шолулар бөлшек депозит нарығындағы үрдістер туралы толығырақ мәлімет береді. Бұл салымшылар мен сарапшыларға нарықтың жағдайы мен даму перспективалары туралы жүйелі көрініс қалыптастыруға мүмкіндік береді.
