Жетісуда ерекше тастағы сурет – ерте Түркі қағанаты кезіндегі эпикалық шайқас көрінісі табылды, деп хабарлайды DKnews.kz.
Ол шаруашылық жұмыстары кезінде ғажап түрде жойылудан құтқарылды.
Қазақстандық ғалымдар Арқарлы тауларында (Талдықорған қ. маңында) петроглиф шоғырларының бірінде ерте түркі қағанаты кезіндегі эпикалық шайқас сахнасы бейнеленген деп болжайды. Суретте жалауларымен ат үстіндегі шабандоздар тобының жекпе-жегі көрсетілген. "Жақын жерде Түркі қағанатының алғашқы билеушілері – Ашина руының синхронды таңбасы табылды. Демек, сахна Б.З. VII ғасырға жатқызылуы мүмкін", - деді А. Х. Марғұлан ат. археология институтының жетекші ғылыми қызметкері Александр Горячев Алматыдағы дәрісінде. Мүмкін, бұл түркілердің жужандармен шайқасы – Түркі қағанаты мемлекетінің тууына әкелген алғашқы шайқастардың бірі немесе түркі тарихы үшін түркі мемлекеттілігінің басындағы тағы бір, бірақ өте маңызды шайқас. Бұл әлемде теңдесі жоқ бірегей тарихи ескерткіш. Кескін қиыршық тас зауытының жұмысы салдарынан қатты бүлінген, бірақ мамандар болашақта бірнеше шаршы метрді алып жатқан шайқас панносын толығымен қалпына келтіреді деп үміттенеді.
Шайқас сахнасы – Арқарлы тауларында 38 шоғыр түрінде табылған 4 мыңнан астам петроглифтердің бүтін бір ескерткіші. Суреттер ерте қоладан (шамамен 4 мың жыл бұрын) XIX ғасырға дейінгі кең кезеңге жатады. Олар көбінесе осы аймақта болған жазба тарихқа дейінгі жанартау кратерінің беткейлерінде орналасқан. Мұнда 40-тан астам ежелгі және ортағасырлық қоныстар, мыңнан астам қабірлер (негізінен жауынгерлер) табылған. Александр Горячевтің айтуынша, жауынгерлік жерлеу орындарының көптігі ежелгі дәуірде және Арқарлы ерте түркі дәуірінде маңызды әскери орын, сонымен қатар киелі орын болғандығын көрсетеді.
Арқарлының суреттері үлкен жанрлық және стилистикалық әртүрлілікпен ерекшеленеді. Мұнда қола дәуіріндегі ешкілер мен бұқалардың үшбұрышты бейнелері, скиф-сақ аң стиліндегі үлкен шеберлікпен жасалған суреттер, жыртқыштардың шөпқоректі жануарларды талау көріністері табылды. Бірақ тастағы сурет өнері сюжеттерінің негізгі тобы жануарлар бейнелерінде бейнеленген, дүниеге әкелуші ананы қастерлеумен байланысты. Аңшылық, шабандоздардың көптеген суреттері бар. Түркі кезеңі қарулы жауынгерлер мен жалаулы шабандоздардың суреттерімен сипатталады. Ежелгі түркі (қарлұқтар, қыпшақтар) және қазақ руларының (албан, жалайыр), оның ішінде өте сирек кездесетін – мысалы, төленгіт әлеуметтік тобының тамғалары кеңінен ұсынылған. Олар түркі тайпалары мен қазақ руларының көші-қон тарихына сәуле түсіреді, орын ауыстыру хронологиясын және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан аумағындағы ортағасырлық саяси құрылымдардың шекараларын нақтылауға мүмкіндік береді.
Арқарлы ескерткіштері 2017 жылы жергілікті тұрғындар Мұратхан Сыдықбеков пен Үсен Құранбековтің көмектерінің арқасында табылды. Кешеннің алғашқы зерттеушілері атақты қазақстандық тарихшы Алексей Николаевич Марьяшев (1933-2018) және "Охотники за петроглифами" қауымдастығының ғылыми еріктілері болды. 2017-2021 жылдар бойы олар өз есебінен Арқарлыға бірнеше рет халық экспедицияларын ұйымдастырды.
Кешенді ғылыми зерттеумен А. Х. Марғұлан ат. археология институтының мамандары айналысты. Ерлан Газизов, Александр Горячев, Татьяна Егорова, Саид Галимжанов және басқалар ерекше үлес қосты. Бұл зерттеушілер археология институты шығарған "Петроглифы гор Архарлы" монографиясының авторлары болды. Зерттеуді дайындауға «Охотники за петроглифами» қоғамының ғылыми еріктілері – Анель Айбасова, Сергей Алексеенок, Дмитрий Ананьев, Ерлан Жагипаров (Степняк), Владимир Тимошевский және басқалар үлкен үлес қосты, ал еріктілердің жетекшісі монографияның бірлескен авторларының бірі Ольга Гумирова болды. Кеше Алматыда авторлардың бірі Александр Горячев тарих әуесқойларының кең ауқымы үшін атаулы кітаптың тұсаукесерін өткізді. Іс-шараны DDA коммуникативтік агенттігі ұйымдастырды.
Бірегей тарихи ескерткіш жойыла жаздады. Ольга Гумирова айтқандай, сегіз жыл бұрын Арқарлы ауданы мүлдем зерттелмеген, қорғалмаған еді. Белгілі Талдықорған журналисі Серік Әбікенұлы петроглифтері бар тастарды қиыршық тасқа өңдейтінін анықтады. Атап айтқанда, бірнеше ежелгі құрбандық тастары жойылды. Ғалымдар олардың петроглифтері біздің алыстағы ата-бабаларымыздың рухани танымдары туралы ақпарат берген болуы мүмкін деп болжайды, бірақ суреттер мәңгілікке жоғалып кетті.
2018-2021 жылдар бойы ғалымдар мен еріктілер бұл мәселеге бірнеше рет назар аударды: баспасөзбен кездесті, жергілікті тұрғындармен және билік органдарымен жұмыс істеді. Арқарланы құтқаруға Мәжіліс депутаты Жанарбек Әшімжан мен қоғам қайраткері Мұхтар Тайжан қосылды. Нәтижесінде 2021 жылы археологиялық кешенді мемлекет қорғауға алды.
"Жетісу облысының тарихи-мәдени мұрасын қорғау орталығының" директоры Ғалымжан Оспанов атап өткендей, Арқарлы кешенінің үлкен туристік және білімдік әлеуеті бар, ол Қазақстанның мәдени және туристік кеңістігінде жаңа жарқын нүкте бола алады.
