Жуырда Парламентте «Қазақстан халық партиясы» фракциясының депутаттары жариялаған депутаттық сұраныс қоғамда үлкен резонанс тудырды. Күн тәртібіне шыққан мәселе – еліміздегі халықаралық ұйымдардың, соның ішінде USAID және шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының қызметі. Әсіресе, «Азаттық радиосы» мен «Америка дауысы» сияқты ұйымдардың Қазақстандағы рөлі қызу талқылануда. Бұл тақырып ұлттық қауіпсіздік пен азаматтық бостандықтар арасындағы тепе-теңдікті сақтау тұрғысынан аса өзекті, деп хабарлайды DKnews.kz.
Қазақстандағы ҮЕҰ-лар: қаржыландыру көлемі және ықпалы
Ресми деректерге сәйкес, Қазақстанда шамамен 200 үкіметтік емес ұйым (ҮЕҰ) шетелдік қаржыландыру алады. Олардың 70%-ы АҚШ көздерінен қаржыландырылады. Сонымен қатар, елімізде 165 шетелдік донор бар, оның ішінде:
- 53 халықаралық ұйым,
- 31 шетелдік мемлекеттік ұйым,
- 81 шетелдік және қазақстандық ҮЕҰ.
Бұл ұйымдардың көпшілігі БАҚ-ты қолдау, сөз бостандығын дамыту, адам құқықтарын қорғау, демократияны ілгерілету және азаматтық қоғамды нығайту бағытында жұмыс істейді. Алайда, депутаттардың айтуынша, олардың кейбірі Қазақстанда сыртқы идеологиялық ықпал орнатуға бағытталған болуы мүмкін. Бұл, әсіресе, ұлттық бірлік пен дәстүрлі құндылықтарды сақтау тұрғысынан алаңдаушылық тудырады.
Шетелдік ықпал – қауіп пе, әлде азаматтық қоғамды дамыту мүмкіндігі ме?
Шетелдік ұйымдардың қызметін сынға алушылар бұл ұйымдардың кейбірі мемлекетке балама орталықтар құруға, қоғамда сенімсіздік орнатуға және идеологиялық ықпал жүргізуге бағытталуы мүмкін деп есептейді. Осы орайда, депутаттар Қазақстанда шетелдік қаржыландыруды заңнамалық тұрғыдан реттеуді ұсынып отыр. Басты қауіптер мыналар:
- Мемлекеттік институттарға сенімсіздік тудыру, қоғамда бөліну қаупін арттыру.
- Саяси мақсаттағы бастамаларды қаржыландыру арқылы ішкі тұрақтылықты әлсірету.
- Қазақстандықтарға жат идеологиялық ағымдарды насихаттау.
Алайда, ҮЕҰ қызметін жақтайтындар бұл ұйымдардың Қазақстандағы азаматтық қоғамды дамытуда үлкен рөл атқаратынын алға тартады. Олар адам құқықтарын қорғау, мемлекеттік басқарудың ашықтығын арттыру және әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру арқылы елдің дамуына үлес қосады.
Шетелдік агенттер туралы заң: халықаралық тәжірибе
Әлемнің бірқатар елдері шетелдік қаржыландыруды қатаң реттейтін заңдарды қабылдады:
- АҚШ – 1938 жылы қабылданған «Шетелдік агенттерді тіркеу туралы» (FARA) заңы шетелдік субъектілердің мүддесіне жұмыс істейтін ұйымдарды тіркеуді және олардың қаржылық ашықтығын қамтамасыз етуді талап етеді.
- Израиль – 2016 жылдан бері шетелдік қаржыландыру алатын ұйымдар қызметін жариялауға міндеттелген.
- Қытай – 2017 жылы шетелдік ҮЕҰ-лардың қызметін қатаң бақылауға алған.
- Ұлыбритания, Франция, Австралия – соңғы жылдары шетелдік ықпалды шектеуге бағытталған заңдарды қабылдады.
Қазақстанға қажет заңнамалық өзгерістер
Қазіргі геосаяси жағдайда Қазақстан өзінің ақпараттық және қоғамдық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін тиісті шаралар қабылдауы тиіс. Осыған байланысты, депутаттар елімізде шетелдік ҮЕҰ-лардың қызметін реттейтін заң қабылдауды ұсынады. Бұл заң:
- Шетелдік қаржыландыру алатын ұйымдарды ашық түрде белгілеуді;
- Қаржы көздерін жария ету және есептілікті міндеттеуді;
- Гуманитарлық және ғылыми ұйымдарға ерекше жағдай қарастыруды;
- Лоббистік қызметті тіркеу мен реттеуді;
- Тіркеу тәртібін бұзған ұйымдарға жауапкершілік енгізуді қамтуы тиіс.
Мұндай қадам Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғауға көмектеседі және еліміздің ақпараттық қауіпсіздігін нығайтады.
Қазақстандағы шетелдік ҮЕҰ-лар мен БАҚ-тың қызметі төңірегіндегі пікірталас жалғасуда. Бір жағынан, сыртқы ықпал ұлттық тұрақтылыққа қауіп төндіруі мүмкін. Екінші жағынан, ҮЕҰ-лар демократиялық институттарды дамытуда маңызды рөл атқарады. Қазақстан билігі бұл мәселеде тепе-теңдікті сақтауы тиіс. Шетелдік ұйымдардың қызметін заңнамалық тұрғыдан реттеу қажеттілігі туындап отыр, бірақ бұл шаралар азаматтық қоғам мен сөз бостандығына қысым көрсетпеуі тиіс.
Мақсат – Қазақстанның егемендігін нығайту, шетелдік ықпалдың жағымсыз әсерлерінен сақтану, және ұлттық құндылықтарды қорғау. Осы ретте, "шетелдік агенттер туралы" заң қабылдау – уақыт талабы ма, әлде артық қадам ба? Бұл сұрақ алдағы уақытта қоғам мен билік арасында кеңінен талқылануы тиіс.
