Базалық мөлшерлеме 16,5%: несиелер, депозиттер және теңге бағамы қалай өзгереді?

Қазақстан Ұлттық Банкі базалық мөлшерлемені 16,5%-ға көтерді: себептері, салдары және болжамдар, деп хабарлайды DKnews.kz.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (ҚРҰБ) базалық мөлшерлемені жылдық 16,5% деңгейінде белгілеу туралы шешім қабылдады. Бұл шешім инфляцияның қарқынды өсуіне, тұтынушылық несие берудің артуына және халықтың инфляциялық күтулерінің жоғарылауына байланысты қабылданды.

Негізгі мақсат – инфляцияны бақылау, бағаның тұрақтылығын қамтамасыз ету және ұлттық валютаға деген сенімді нығайту. Бұл мақалада шешімнің себептері, оның Қазақстан экономикасына және халыққа әсері, сондай-ақ алдағы жылдарға арналған болжамдар толық талданады.

Неліктен Ұлттық Банк базалық мөлшерлемені көтерді?

Негізгі себеп – бағалардың өсу қарқынының үдеуі және ақша-кредит шарттарының тым жұмсақ болып кетуі. Төмендегі факторлар мөлшерлеменің көтерілуіне себеп болды.

Инфляция қарқын алуда

Қазақстанда инфляция деңгейі соңғы айларда едәуір артты:

🔹 Жылдық инфляция ақпан айында 9,4%-ға жетті.
🔹 Айлық инфляция орташа тарихи көрсеткіштен әлдеқайда асып кетті.
🔹 Қызмет көрсету бағасының күрт қымбаттауы инфляцияның басты қозғаушы күші болып отыр.
🔹 Негізгі инфляция (уақытша факторларды есептемегенде) ақпанда 14,2% (жылдық есептеуде) деңгейіне көтерілді.

Егер ақша-кредит саясаты қатаңдатылмаса, инфляция одан әрі күшейіп, экономикалық тұрақсыздыққа әкелуі мүмкін.

Тұтынушылық несие берудің артуы және нарықтың қызып кетуі

Қазақстанда тұтынушылық несиелендіру 2024 жылы 33,5%-ға өсті.

Халықтың жаппай несие алуы ішкі сұранысты күшейтіп, бағаның өсуіне ықпал етеді. Егер бұл үрдіс жалғаса берсе, қаржы нарығы қызып, несие алған азаматтардың төлем қабілеттілігі төмендеуі мүмкін.

Халықтың инфляциялық күтулері өсуде

Халықтың инфляцияға қатысты күтуі де шешімге әсер етті. Ақпанда инфляциялық күтулер 13,7%-ға жетті, бұл азаматтардың тауарларды алдын ала сатып алуына және ақша айналымының артуына себепші болды.

Бұл инфляциялық спиральды күшейтеді: халықтың бағаның өсуінен қорқуының өзі сұранысты арттырып, бағаның шарықтауына әкеледі. Ұлттық Банк осы үрдісті тоқтату үшін базалық мөлшерлемені көтеруге мәжбүр болды.

Сыртқы факторлар: Ресейдегі инфляция және жаһандық баға өсімі

Қазақстан экономикасы жаһандық үрдістерге және көрші елдердегі экономикалық жағдайларға тәуелді. Негізгі сыртқы қауіптер:

🔺 Ресейдегі инфляцияның күшеюі – бұл Қазақстанға импортталатын тауарлардың қымбаттауына әкеледі.
🔺 Әлемдік азық-түлік бағасының жоғары деңгейі – 2024 жылдың желтоқсанынан бастап азық-түлік бағасы сәл төмендегенімен, әлі де қымбат.
🔺 Орталық банктердің ақша-кредит саясатының қатаюы – инфляциямен күресу үшін көптеген елдер мөлшерлемелерін көтеріп жатыр, бұл Қазақстанға да әсер етеді.

Базалық мөлшерлеменің көтерілуі қалай әсер етеді?

Бұл шешім несиелерге, депозиттерге, теңге бағамына және экономикалық өсімге тікелей әсер етеді.

Несие алу қиындайды

Банктер несие мөлшерлемелерін көтеруге мәжбүр болады, бұл халық пен кәсіпкерлер үшін несие алуды қиындатады.

📌 Күтілетін өзгерістер:
✔️ Ипотекалық және тұтынушылық несие қымбаттайды.
✔️ Несие алу көлемі қысқарады, сұраныс төмендейді.

Қысқа мерзімде бұл экономикалық белсенділікті тежейді, бірақ ұзақ мерзімде инфляцияны төмендетуге көмектеседі.

Теңгелік депозиттер тартымды бола түседі

Базалық мөлшерлеменің артуы банктердің депозиттер бойынша жоғары табыс ұсынуына мүмкіндік береді.

📌 Халық үшін пайдасы:
✔️ Теңгедегі жинақтардың табыстылығы артады.
✔️ Доллар мен басқа валюталарға сұраныс төмендейді, теңгенің тұрақтылығын қолдайды.

Теңге бағамына әсері

Әдетте базалық мөлшерлеменің артуы ұлттық валютаны нығайтады, өйткені шетелдік және жергілікті инвесторлар теңгеге сенімдірек бола бастайды.

Алайда, теңге бағамына әсер ететін басқа да факторлар бар: мұнай бағасы, жаһандық қаржы нарықтарының жағдайы және геосаяси тәуекелдер.

Экономикалық өсімнің баяулауы

Ұлттық Банк Қазақстан экономикасының өсу қарқынын қайта қарады.

📉 ЖІӨ бойынша болжам:
🔹 2025-2026 жылдары – өсім 4,2-5,2% деңгейінде болады.
🔹 2027 жылы – экономикалық өсім 4,5% дейін тұрақтанады.

Негізгі себептер:
❌ Мұнай өндірісінің төмендеуі.
❌ ҚҚС мөлшерлемесінің ұлғаюы және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық реформалары.
❌ Ақша-кредит саясатының қатаңдауы.

Егер Үкімет шетелдік инвестиция тарту, экономиканы ырықтандыру және құрылымдық реформалар жүргізу бойынша табысты шаралар қабылдаса, экономикалық өсім болжамнан жоғары болуы мүмкін.

Инфляцияның төмендеуі қашан күтіледі?

Ұлттық Банк инфляцияның біртіндеп төмендеуін болжайды.

📌 Инфляция бойынша болжамдар:
✔️ 2025 жылы – 10-12%
✔️ 2026 жылы – 9-11%
✔️ 2027 жылы – 5,5-7,5%

Негізгі факторлар:
✅ Фискалдық ынталандырудың қысқаруы және салық реформасы.
✅ ЖЖМ мен коммуналдық қызметтердің бағасын реттеу.
✅ Тұтынушылық несие берудің баяулауы.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің базалық сценарий бойынша болжамының негізгі параметрлері

Болашақта базалық мөлшерлеме қалай өзгереді?

Ұлттық Банк инфляция деңгейін қадағалай отырып, мөлшерлеме бойынша шешімдерді жаңартып отырады.

📌 Маңызды күндер:
🔹 2025 жылғы 17 наурыз – ақша-кредит саясаты туралы толық баяндама жарияланады.
🔹 2025 жылғы 11 сәуір – базалық мөлшерлеме бойынша келесі шешім қабылданады.

Егер инфляция жоғары деңгейде сақталса, базалық мөлшерлемені тағы да көтеру мүмкін. Бірақ егер инфляция баяулай бастаса, мөлшерлеме төмендеуі ықтимал.

Базалық мөлшерлеменің 16,5%-ға көтерілуі – инфляциямен күресудегі қажетті шара. Бұл халық үшін несиелердің қымбаттауы, бірақ депозиттер бойынша табыстың артуы дегенді білдіреді. Экономика үшін бұл қысқа мерзімді баяулау, бірақ ұзақ мерзімді тұрақтылыққа бастайтын қадам.