2026 жылы Қазақстан электромобильдерді жеңілдікпен әкелуге арналған квоталарды ұзартпайды. Бұл шешім тиісті мемлекеттік органдар тарапынан расталды және экологиялық көлікті қолдау үшін енгізілген, алайда іс жүзінде салықтық оңтайландыру схемаларына жол ашқан тәжірибеге нүкте қояды, деп хабарлайды DKNews.kz.
ЕАЭО-да қандай шешім қабылданды және неге Қазақстан бұл тізімде жоқ
Бұған дейін Еуразиялық экономикалық комиссияның ресми сайты ЕАЭО Үкіметаралық кеңесі 2026 жылға арналған тарифтік жеңілдіктерді мақұлдағанын хабарлаған болатын. Беларуське 20 мың электромобильді кедендік бажсыз әкелуге рұқсат берілді, ал Армения мен Қырғызстанға - әр елге 15 мыңнан электромобильдер мен гибридтерді әкелу мүмкіндігі берілді.
Қазақстан бұл тізімге енген жоқ. Себебі қарапайым - республика қолданыстағы квотаны толық игеріп, оны ұзарту жөнінде өтінім беруден бас тартты.
Неліктен Қазақстан жеңілдіктерден бас тартты
Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Kolesa.kz редакциясына берген түсіндірмесіне сәйкес, бұл шешімге бірнеше фактор әсер еткен. Соның негізгісі - электромобильдерді әкелу барысында көлеңкелі схемалардың кеңінен қолданылуы.
Іс жүзінде көліктердің басым бөлігі жеке тұлғалар үшін емес, заңды тұлғалар мен делдалдар арқылы жеткізілген. Машиналар Қытайда тапсырыс беріліп, уақытша сақтау қоймаларына орналастырылған, ал Қазақстан аумағында олар азаматтардың атына рәсімделген. Мұндай тәсіл салықтық міндеттемелерді айналып өтуге мүмкіндік берген.
Айта кетерлігі, электромобиль сатушылардың өздері бұл схемаларды жасырмай, әлеуметтік желілерде ашық айтып, төмен баға арқылы клиенттерді тартқан.
Маңызды нюанс: заңды тұлғаларсыз нарық жұмыс істемес еді
Сонымен қатар жағдай біржақты емес. Қытайды қоса алғанда, бірқатар елдерде шетелдік жеке тұлғаның автокөлікті өз бетінше сатып алып, Қазақстанға жөнелтуі мүмкін емес. Бұл үшін тиісті лицензиялары бар компания қажет.
Сондықтан заңды тұлғалардың жеткізілімге қатысуы объективті қажеттілік болды. Көліктерді жеке тұлғалардың атына рәсімдеу жеңілдіктер есебінен электромобильдердің құнын төмендетіп, оларды сатып алушылар үшін тартымды етті. Алайда логистикалық қажеттілік пен салықтық оңтайландыру арасындағы шекара тым жіңішке болып шықты.
Электромобильдер әкелінді - бірақ тіркелмеді
Тағы бір мәселе - елдегі электромобильдердің нақты саны жөніндегі ашық әрі сенімді деректердің болмауы. Квота аясында әкелінген көліктердің едәуір бөлігі Қазақстанда есепке қойылмаған.
Ұлттық статистика бюросының қазан айындағы деректері де сұрақтар туындатады. Қазақстанда тіркелген электромобильдердің нақты саны жөнінде әзірге біржақты ақпарат жоқ, бұл квоталық тетіктің тиімділігін бағалауды қиындатады.
Неліктен ЕАЭО-ның басқа елдері басқа жолды таңдады
Қазақстанның шешімі оның Дүниежүзілік сауда ұйымы шеңберіндегі ерекше шарттарымен тікелей байланысты. Қазіргі уақытта да, 2026 жылы да электромобильдерді Қазақстанға ДСҰ-ға кіру кезінде қол қойылған алып тастау хаттамасына сәйкес нөлдік кедендік бажбен әкелуге болады.
Беларусь, Қырғызстан және Арменияда мұндай мүмкіндік жоқ. Сол себепті бұл елдер уақытша түрде дәл кедендік баждарды алып тастауды сұрады - бірақ қосылған құн салығын емес. Ал Қазақстан үшін квоталар нарықты қолдау құралы емес, керісінше бұрмалаушы факторға айналды.
2026 жылы электромобиль импорты қалай жүзеге асады
Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінде электромобильдерді әкелуге ешқандай шектеу қойылмайтынын атап өтті. Электр көлігін Қазақстанға жеке тұлғалар да, заңды тұлғалар да бұрынғыдай әкеле алады.
Алайда қағида өзгереді. Импорт барлық міндетті төлемдерді төлей отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Жеке тұлғалар үшін бұл 2026 жылы электромобильді жеке пайдалануға арналған ДСҰ-ның нөлдік мөлшерлемесі бойынша кедендік рәсімдеу кезінде 16% мөлшеріндегі ҚҚС төлеу міндеті пайда болатынын білдіреді.
Нарық кемелдену кезеңіне өтуде
Іс жүзінде Қазақстан сұранысты кез келген жолмен ынталандырудан бас тартып, нарықты дамытудың өркениетті моделіне көшіп отыр. Электромобильдер ерекше ережелері бар нишалық өнім болудан қалып, жалпы реттеу режиміне өтуде.
Бұл қысқа мерзімде бағалардың өсуіне әкелуі мүмкін, бірақ сонымен қатар нарықты көлеңкелі схемалардан тазартып, мемлекет үшін де, адал импорттаушылар мен сатып алушылар үшін де ашық әрі түсінікті етеді.
Электромобильдер нарығы әлі қалыптасу кезеңінде тұрған ел үшін бұл ауыр, бірақ заңды әрі қисынды кемелдену кезеңі.
