Әскери шығындардың шамадан тыс өсуінен туындаған бюджет тапшылығы аясында Ресей үкіметі салықтарды қайтадан көтеру мәселесін қарастыруда. The Bell басылымының хабарлауынша, ең ықтимал нұсқа – ҚҚС мөлшерлемесін 20%-дан 22%-ға дейін арттыру, әлеуметтік маңызы бар тауарлар үшін белгілі бір жеңілдіктер қалуы мүмкін, деп хабарлайды DKNews.kz.
Қорытынды шешім әзірге қабылданған жоқ, бірақ дереккөздер айтуынша, басқа балама қалмаған. Қосымша қарыз алу немесе ақшаны «басып шығару» қаржы жүйесінің тұрақтылығына қауіп төндіреді. Сол себепті билік әскери жүктемені бизнес пен тұтынушыларға аударуға мәжбүр.
Салықтарды қалай өсіруі мүмкін
«Салықты міндетті түрде көтереді», – дейді The Bell-ге Кремль мен үкіметке жақын дереккөз. Оның айтуынша, қазір талқылаулар соңғы кезеңге шыққан: келесі жылға арналған бюджет жобасы дәстүрлі түрде қыркүйек соңында Мемлекеттік думаға енгізіледі.
ҚҚС-ты көтеру мәселесі 10 қыркүйекте премьер-министр Михаил Мишустиннің төрағалығымен өткен кеңесте қаралды. Бірнеше шенеунік The Bell-ге базалық мөлшерлемені өсіру қаралып жатқанын растады, ал әлеуметтік маңызы бар тауарлар үшін жеңілдіктер сақталуы мүмкін. Талқылауға қатысқан шенеуніктердің бірі мөлшерлемені 22%-ға дейін арттыру ұсынылғанын жеткізді.
ҚҚС – федералдық бюджет кірісінің негізгі көзі: 2024 жылы пайдалы қазбаларды өндіруге салынатын салықпен бірге ол түсімдердің шамамен 70%-ын қамтамасыз етті. Экономист Олег Буклемишев атап өткендей, бұл салық «технологиялық тұрғыдан ыңғайлы», автоматты түрде жиналады және халық оны тікелей емес, бағаның өсуі арқылы сезінеді. Дәл осы себептен билік оны басты «салықтық тірек» ретінде таңдауда.
Неліктен дәл қазір өсірілмек
The Bell дереккөздерінің айтуынша, басқа нұсқалар да бар: пайда салығын және ЖТС-ты (НДФЛ) көтеру. Алайда бұл мөлшерлемелер 2024 жылы-ақ арттырылған: пайда салығы 20%-дан 25%-ға, ал ЖТС-тың ең жоғарғы прогрессивті мөлшерлемесі 22%-ға дейін. Сондықтан ҚҚС қазіргі жағдайда ең «логикалық» құрал болып көрінеді.
Соңғы рет ол 2019 жылы 18%-дан 20%-ға көтерілген еді. Ол кезде Орталық банктің есептеуінше, инфляцияға қосымша 0,6 пайыздық тармақ қосты. Қазіргі жағдайда да әсері ұқсас болуы мүмкін: бизнес жаңа шығындарды тұтынушыларға аударады, бұл жоғары базалық мөлшерлемеге қарамастан инфляцияны қолдайды.
Сарапшылардың бағалауынша, ҚҚС-ты 22%-ға дейін өсіру бюджетке жыл сайын шамамен 1 трлн рубль (ЖІӨ-нің 0,5%-ы) әкелуі мүмкін. Бірақ бұл экономиканың өзі үшін халық пен бизнес қаражатын мемлекет пен оның әскери шығындарының пайдасына алу дегенді білдіреді.
Экономиканың баяулауы
Соңғы екі жылда әскери келісімшарттар есебінен «жеделдетілген» Ресей экономикасы биылғы жазда күрт баяулады. Экономика министрлігінің деректеріне сәйкес, шілдеде ЖІӨ өсімі бар болғаны 0,4% болды, ал көктемде ол 1%-дан жоғары еді.
Сонымен қатар, бюджет «жыртылып» жатыр. 2025 жылдың қаңтар–тамыз айларында тапшылық 4,2 трлн рубльге (ЖІӨ-нің 1,9%-ы) жетіп, жоспарлы көрсеткіштен асып түсті. Үкімет тапшылықты Ұлттық әл-ауқат қорының (ФНБ) резервтерін белсенді пайдалану арқылы жабуда, бірақ қор тез таусылуда: 2022 жылғы ақпаннан бері оның көлемі екі еседен астам қысқарды. 1 қыркүйекте қорда бар болғаны $48,9 млрд қалды, ал соғысқа дейін бұл сома $112,7 млрд болатын.
Қосымша қарыз алу да қауіпті: мемлекеттік қарыз әлі де төмен (ЖІӨ-нің 14,5%-ы), бірақ нарықтағы пайыздық мөлшерлемелер жоғары, ал қарызды өтеуге жұмсалатын шығыстар ЖІӨ-нің 8%-ына жетті.
Стратегиялық таңдау
Экономистердің айтуынша, болып жатқан жағдай – Ресей экономикасының моделінің трансформациясы. «Салықтар – ақша басып шығарғаннан жақсы. Ал инфляция – бұл да салық, бірақ ол кедейлерге ауыр тиеді», – деп келтіреді The Bell өз дереккөздерінің бірін.
Шын мәнінде сөз «теңгерім» моделінен әскери қаржыландыру режиміне көшуде. Үкімет шығындарды қысқартудан немесе құрылымдық реформалардан емес, салық төлеушілер есебінен бюджеттегі тесіктерді жамауға тырысуда.
Бұл халық үшін – бағаның өсуі, тұтынудың төмендеуі және экономиканың тежелуі. Бизнес үшін – ішкі сұраныстың қысқаруы және салық қысымын тұтынушыларға аудару қажеттілігі.
Қазақстандағы жағдай
Қазақстандық оқырман үшін өз еліндегі салықтық саясатпен салыстыру өте маңызды. Қазір Қазақстанда ҚҚС мөлшерлемесі 12% деңгейінде тұр, бұл өңірдегі ең төмен көрсеткіштердің бірі.
Иә, Қазақстанда да ҚҚС көтеріледі – қазіргі 12%-дан 2026 жылы 16%-ға. Алайда бұл шешімнің логикасы Ресейден түбегейлі өзгеше.
Астанада өсімнің себебі ЕАЭО аясында салық жүйесін үйлестіру қажеттілігімен және бюджетті әртараптандырылған кіріс көздері есебінен кеңейту жоспарымен түсіндіріледі. Сонымен бірге үкімет салықтық әкімшілендіруді цифрландыруды дамытып, бизнеске қолдау шараларын күшейтіп, мемлекет пен кәсіпкерліктің мүдделері арасындағы теңгерімді сақтауға тырысуда.
Ресейдегі ҚҚС өсімі – әскери шығындар мен созылмалы бюджет тапшылығына тікелей байланысты мәжбүрлі шара. Бұл салық саясатын әскери қаржыландыру құралына айналдырды.
Қазақстанда да мұнай табыстарының азаюы, инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру, әлеуметтік шығыстар секілді қиындықтар бар. Бірақ үкіметтің ұстанымы басқаша: басты назар – ұзақмерзімді тұрақтылық пен бизнес пен мемлекеттің мүдделерін тең ұстау.
Бизнесті не күтіп тұр
Ресейде ҚҚС өсімі – жай ғана техникалық өзгеріс емес. Бұл биліктің әскери шығындарды қоғамға жүктеп, экономикалық ойын ережелерін түбегейлі өзгертуге дайын екенінің белгісі.
Компаниялар үшін бұл – шығындардың артуы, тұтынушылық сұраныстың төмендеуі және жоспарлау тәуекелдерінің өсуі. Тұтынушылар үшін – бағаның қымбаттауы және сатып алу қабілетінің азаюы.
Ал Қазақстан үшін бұл тағы бір ескерту: салықтық тұрақтылық пен болжамды саясат – елдің өңірдегі басты бәсекелік артықшылықтарының бірі.
