Ауылдық аумақтардың дамуы, жергілікті басқарудың тиімділігі мен цифрландырудың жаңа деңгейі - бүгінгі мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі.
«Еститін мемлекет» тұжырымдамасы қабылданғаннан бері ауылдық округтердің жұмысында қандай өзгерістер бар? Төртінші деңгейлі бюджеттің дербестігі әкімдерге қандай мүмкіндік береді? Ал цифрлық технологиялардың дамуы ауыл мен қала арасындағы алшақтықты қаншалықты қысқарта алады?
Осы және өзекті өзге де сұрақтарды біз саяси сарапшы Нұрлан Жұмаханмен бірге талқыладық.
— «Еститін мемлекет» тұжырымдамасы аясында және азаматтардың өтініштеріне жедел жауап беруді қамтамасыз ету үшін ауылдық әкімдіктердің жұмыс тиімділігін арттыру бағытында қандай шаралар қолға алынып жатыр?
— «Еститін мемлекет» деген ұғым қазір ауылдық жерлерде де кең таралып, жалпы республика көлемінде қолданысқа енді. Бұл - басқару органдары мен халық арасындағы байланысты реттейтін маңызды тұжырымдама. Бүгінде технологияның көмегімен аталған байланысты күшейтуге толық мүмкіндік бар.
Қазір ауыл әкімдері ортақ WhatsApp желісін құрып, «е-Өтініш» арқылы халық өз ұсыныстарын, пікірлерін жіберіп отырады. Электронды өтініш жүйесіне түскен әрбір талап-тілек, арыз міндетті түрде қаралып, нақты жауап берілуі тиіс. Өйткені бұл - есепте тұратын, бақылауға алынатын механизм. Сондықтан «Еститін мемлекет» тұжырымдамасы ауыл әкімдерінің жұмысының жандануына елеулі ықпал етіп отыр.
Бүгінде өтініштер базада ұзақ жатпайды: олар белгіленген мерзім ішінде қаралуы керек, барлық рәсімдер нақты ережелермен бекітілген. Бұл өз кезегінде әкімнің KPI көрсеткішін анықтауға, оның жұмысын бағалауға жол ашады.
Ауыл әкімдеріне келетін өтініштердің басым бөлігінде жол, су, жарық, жер дауы сияқты мәселелер көтеріледі. Мұның бәрі электронды портал арқылы рәсімделгенде, процесті бақылау, мониторинг жүргізу жеңілдейді. Бұл, сөзсіз, ауыл әкімдерінің жұмысын тиімді етеді.
— Төртінші деңгейлі бюджеттердің дербестігін арттыру ауылдық округтерді басқарудың тиімділігіне және жергілікті бастамаларды іске асыруға қалай әсер етеді?
— Төртінші деңгейлі бюджет деп - ауылдық жерлердің бюджетін айтамыз. Бұрын ауыл әкімдіктері тек сұраныс беруші, шағын тапсырыс беретін мекеме ретінде ғана жұмыс істеп келді. Қазір биліктің жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру мақсатында жергілікті жерде жиналатын бюджеттің белгілі бір бөлігі өздерінде қалдырылып, қаржыны қалай жұмсау керектігі жөнінде арнайы қағидалар мен нормалар енгізілуде.
Бұл - ауыл әкімдерінің дербес әрекет етуіне, белсенді жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін маңызды қадам. Бүгінде белгілі бір көлемде бюджет бөлініп жатыр, ал болашақта оның аясын кеңейту қажет деп ойлаймын.
Қаржы қолына тиген соң, әкімдер де оның қай бағытта тиімді жұмсалатынын ойлап, ұсыныстарын жоғарыға жолдай алады. Одан бөлек ауылдарда ақсақалдар кеңесі бар, олармен ақылдасу арқылы жергілікті деңгейде тиімді шешімдер қабылданады.
Төртінші деңгейлі бюджетті ауыл әкімдерінің қолына тапсырып, толыққанды жұмыс істеуіне жағдай жасау - дұрыс қадам. Болашақта әкімдіктерге бұдан да кең мүмкіндіктер беру керек деп есептеймін.
— Ауылдық аудандарды цифрландыру қала мен ауыл арасындағы өмір сүру деңгейі айырмасын қысқартуға және жергілікті басқару сапасын жақсартуға қалай көмектеседі?
— Цифрландырудың арқасында жұмыс сапасы артып келеді. Бұл - тек Қазақстанда емес, әлемде жүріп жатқан процесс болғандықтан, цифрландыруға қатысты кез келген бастаманы халық та, билік те қолдауы тиіс деп ойлаймын.
Мысалы, қазір құжат немесе анықтама алу үшін бұрынғыдай кезекке тұрып, айлап күтудің қажеті жоқ. Барлығы үйден шықпай-ақ, компьютер немесе телефон арқылы жасалады. Осы тұрғыдан алғанда, цифрлық платформаларды дамытып, ауылдың тіршілігін жандандыруға ерекше назар аудару қажет.
Ауылда жәрдемақы алу үшін түрлі құжат жинау керек. Бұл процестер цифрлық форматқа көшсе, уақыт та, ресурс та үнемделеді. Ветеринария, субсидия сияқты салаларда да цифрлық жүйеге көшу жүріп жатыр, бұл ауыл тұрғындары үшін өте маңызды.
Қазақстан аумағы өте кең, ауылдар арасындағы қашықтық кейде 50-100 шақырымға жетеді. Сондықтан цифрлық технологиялар қашықтықты азайтып, қызметтерді қолжетімді етеді. Камералар, датчиктер, электронды карталар - бәрі тұрмыс сапасын жақсартады. Бұрын зейнетақы алу үшін адамдар аудан орталығына баратын, арнайы штат ұстап, ғимарат жалдау қажет еді. Қазір бұл қызметтердің барлығы цифрлық форматқа ауыстырылды, нәтижесінде адамдардың шығыны азайды.
Сондықтан цифрландыру ауыл тұрғындарына қаладағыдай қызметті пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл бағыттағы жұмысты одан әрі дамыту қажет.
— Қазақстан шектеулі ресурстар мен ел ауқымын ескере отырып, жаһандық технологиялық сын-қатерлерге қалай бейімделе алады? Республикада технологиялық жаңғыртуды жеделдету үшін қандай нақты қадамдар жоспарланып отыр?
— Таяқтың екі ұшы бар дегендей, цифрландыру саласының да жақсы және жаман тұстары бар. Бір жағынан тиімді болса, екінші жағынан жапа шегіп жатқан жағдайлар да кездеседі. Алаяқтар, түрлі қаржы алаяқтары, желілік маркетинг - осының бәрі қалада да, ауылда да белең алып жатыр. Ол жақтағы адамдар да зардап шегіп отыр. Мұны қалай жоюға болады? Бұл - тек бізде емес, әлемде жүріп жатқан үрдіс. Бұған дейін біз қаржылық сауаттылық туралы айтып келдік, енді цифрландыру саласына қатысты цифрлық сауаттылықты арттыру қажеттілігі туындап отыр. Осындай цифрлық сауаттылығымызды жетілдіре отырып, жалған ақпаратқа сене бермей, өзімізді қорғай аламыз.
Бұл бағытта әкімдіктер жұмыс жүргізіп жатыр. Жергілікті жерде жастармен, ақсақалдармен жұмыс істейтін кеңес ұйымдары бар. Солардың аясында осы мәселені айтып, елге жеткізу, түсіндіру қажет. Қазіргі таңда түрлі байланыс құралдары қолжетімді. Ол үшін бүкіл елді жинаудың да керегі жоқ. Арнайы нұсқаулықтарды ауылдың WhatsApp тобына жіберсе, халық оқып, қауіпсіздікті қалай сақтау керектігін, алаяқтардың арбауына қалай түспеу керектігін біле алады. Қолда бар платформаларды пайдаланып, осындай қауіпсіздік қалқанымызды қалыптастыру керек деп ойлаймын.
— «Ауыл аманаты» бағдарламасы ауылдық аумақтардың дамуына - жұмыс орындарын ашуға және шағын бизнесті дамытуға қандай ықпал етеді?
— Ауылдық жерлерде отбасылық шағын бизнесті дамытуда «Ауыл аманаты» жобасының маңызы зор. Бұл бағыттағы жұмыстар мемлекеттің қолдауымен жүзеге асып жатыр. Пайызы төмен ұсынылған несиелер бар. Сол арқылы мал шаруашылығын дамытуға, жылыжай салуға, түрлі ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін цехтар ашуға болады. Бұл бірнеше жылдан бері қолға алынған шаруалар. Енді осыны ақсатпай, ауыл әкімдері белсенді жұмыс істеуі тиіс. «Ауыл аманаты» жобасы белгілі бір дәрежеде ауылдың дамуына, ауылдағы кәсіпкерліктің алға басуына көмегін тигізіп жатыр деп айта аламын.
