2026 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесінде сапалық жаңа кезең басталады. Инвестициялық портфельді басқарушылардың (ИПБ) жұмысы енді бір-бірімен салыстыру арқылы емес, нарықтың нақты эталонымен - Ki композиттік индекстерімен бағаланады. Бұл өзгеріс зейнетақы активтерін басқаруды халықаралық стандарттарға жақындатып, «процеске емес, нәтижеге» негізделген тәсілді қалыптастырады, деп хабарлайды DKNews.kz.
Басқаша айтқанда, зейнетақы жинақтары енді әлемдік және жергілікті нарықтармен қатар өлшенетін болады.
Композиттік индекс не үшін керек
Бұған дейін ИПБ тиімділігі көбіне зейнетақы активтерінің орташа табыстылығымен салыстырылып келді. Мұндай модельдің әлсіз тұсы бар еді - актив көлемі ең үлкен басқарушы бүкіл жүйенің орташа көрсеткішіне айтарлықтай әсер ететін.
Жаңа тәсіл бұл тәуелділікті жояды. Композиттік индекс - бұл басқа ИПБ-лардың нәтижесіне емес, нарықтың өзіне байланған бенчмарк.
«Композиттік индекс басқарушы компанияның нарықтық конъюнктурадан озып келе ме, әлде артта қалып отыр ма - соны анық көрсетеді», - деп түсіндіреді қаржы нарығы сарапшылары.
Бұл инвесторлар үшін аса маңызды. Өйткені енді басқарушының нәтижесі нақты экономикалық ортада қаншалықты тиімді әрекет еткенін көрсетеді.
Қарапайым тілмен айтқанда, бұл қалай жұмыс істейді
Ki композиттік индексі - бірнеше нарық индекстерінен құралған эталондық портфель. Оның құрамына:
- Қазақстан қор нарығы,
- мемлекеттік облигациялар,
- әлемдік акциялар нарығы,
- халықаралық борыштық құралдар кіреді.
Олардың әрқайсысы инвестициялық стратегияға қарай белгілі бір үлеспен енгізіледі. ИПБ басқаруындағы нақты портфельдің табыстылығы осы эталонмен салыстырылады. Нәтиже ашық, түсінікті және өлшенетін болады.
Қазіргі ахуал: сақтық бар, әлеует шектеулі
Бүгінде БЖЗҚ бес ИПБ-мен сенімгерлік басқару шартын жасаған. 2025 жылғы 1 желтоқсандағы дерек бойынша, олардың басқаруындағы зейнетақы активтері 107,3 млрд теңгеге жуық.
Бұл қаражаттың басым бөлігі облигациялар мен мемлекеттік бағалы қағаздарға салынған. Яғни жүйе консервативті, тәуекелі төмен, бірақ ұзақ мерзімді кірістілік мүмкіндігі де шектеулі.
Жаңа модель осы теңгерімді қайта қарауға мүмкіндік береді.
Үш портфель - үш түрлі инвестициялық көкжиек
2026 жылдан бастап салымшыларға үш түрлі инвестициялық портфель ұсынылады. Әрқайсысы тәуекел, мерзім және күтілетін табыстылық бойынша ерекшеленеді.
Ki (12) - тұрақтылықты қалайтындар үшін
Барлық салымшыларға қолжетімді. Минималды табыстылық - композиттік индекстің кемінде 95%-ы (12 ай).
Бұл портфельде облигациялар басым. Негізгі мақсат - капиталды сақтау.
Ki (36) - теңгерімді стратегия
Зейнетке шығуға кемінде 3 жыл қалған салымшыларға арналған. Минималды табыс - индекстің 90%-ынан төмен емес (36 ай).
Акциялардың үлесі артып, табыс әлеуеті де жоғарылай бастайды.
Ki (60) - ұзақ мерзімді өсім
Зейнетке дейін 13 жылдан астам уақыты бар азаматтар үшін. Минималды табыс - индекстің 85%-ынан кем емес (60 ай).
Мұнда әлемдік акциялар нарығының үлесі 60%, яғни тәуекел де, ұзақмерзімді кірістілік мүмкіндігі де жоғары.
Инвестициялық мүмкіндіктер кеңейеді, жауапкершілік күшейеді
2026 жылдан бастап зейнетақы активтері есебінен сатып алуға болатын қаржы құралдарының тізімі де кеңейеді. Сонымен қатар тәуекелдің жаңа нормативтері енгізіледі. Бұл ИПБ-ларға портфель құрылымын икемді басқаруға мүмкіндік береді.
Ең маңызды жаңалықтардың бірі - теріс айырманы өтеу механизмі.
Егер ИПБ-ның нақты табыстылығы белгіленген минимумнан төмен болса, айырмашылық өз капиталы есебінен өтеледі.
«Бұл - басқарушы үшін нақты жауапкершілік. Қате шешімнің құны енді салымшыға емес, басқарушының өзіне түседі», - дейді нарық қатысушылары.
Салымшы үшін бұл нені білдіреді
Бұл өзгерістер бірнеше стратегиялық міндетті қатар шешеді:
- зейнетақы активтерінің ұзақ мерзімді табыстылығын арттыру,
- ИПБ арасындағы шынайы бәсекені қалыптастыру,
- салымшыларға саналы таңдау жасау мүмкіндігін беру,
- жинақтаушы жүйеге деген сенімді күшейту.
Зейнетақы жинағының бір бөлігін ИПБ басқаруына беру енді қаржылық сауаттылықты арттыратын нақты инвестициялық тәжірибеге айналады.
Өтінішті www.enpf.kz сайтындағы жеке кабинет арқылы, мобильді қосымшада немесе БЖЗҚ бөлімшелерінде беруге болады.
Қорыта айтқанда, Қазақстанның зейнетақы жүйесі формальды бақылаудан нәтижеге негізделген басқаруға көшіп отыр. Бұл - ұзақ жолдың басы, бірақ дәл осы қадам зейнетақы жинақтарын экономиканың белсенді әрі тиімді бөлігіне айналдыруы мүмкін.
