Қазақстан мен ЯСЖТШҰ ядролық сынақсыз бейбіт әлемге адалдығын растады

Қазақстан елдерді ядролық сынақтарға мораторийді растауға шақырды, деп хабарлайды DKNews.kz.

Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің орынбасары – Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеудің және Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарт ұйымының Атқарушы хатшысы Роберт Флойдтың бірлескен мәлімдемесі:

1. Қазақстан Республикасының бастамасымен Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы жариялаған Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күніне орай ядролық сынақтардан азат әлем құруға өзіміздің бейілдігімізді растаймыз және Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарттың (ЯСЖТШ) күшіне енуіне қол жеткізудегі күш-жігерді күшейтуді жалғастырамыз.

2. 1991 жылғы 29 тамызда Қазақстанның Семей ядролық сынақ полигонын жабу жөніндегі шешімі айтарлықтай саяси серпін беріп, 1996 жылы ЯСЖТШ-ның қабылдануына әкелген жаһандық күш-жігерде шешуші рөл атқарды. Сол сәттен бастап Қазақстан Шартты және оны тексеру режимін дәйекті түрде қолдап келеді.

3. Соңғы жылдары ЯСЖТШ-ны әмбебаптандыру бағытында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді. Бүгінгі күні Шартқа 187 мемлекет қол қойып, 178 ел ратификациялады. Біз барлық мүдделі тараптардың бірлескен күш-жігеріне сүйене отырып, оны әмбебаптандыру мен күшіне енгізу жолында жұмысымызды жалғастырып келеміз. Шарттың әрбір қосымша міндеттемесі ядролық сынақтарға қарсы белгіленген қуатты норманы нығайтуға қызмет етеді.

4. ЯСЖТШ тексеру режимінің аяқталу мәселесінде жалғасудағы ілгерілеушілікті де құптаймыз. Қазіргі уақытта бүкіл әлем бойынша сертификатталған 307 нысаны (293 бақылау станциясы және 14 радионуклидті зертханалары) бар желі 90 пайыздан астам аяқталды. ЯСЖТШҰ Халықаралық бақылау жүйесі (ХБЖ) бейбітшілік пен қауіпсіздікке, сондай-ақ бейбіт ғылыми жобаларға ықпал ететін бірегей жаһандық актив болып келеді. Қазақстанның ЯСЖТШ тексеру режимін нығайтуға қосқан практикалық үлесі ХБЖ шеңберінде орналасқан бес станцияда айқын көрінеді.

5. Сондай-ақ ЯСЖТШҰ жоспарлаған ең үлкен практикалық іс-шараны және Қазақстандағы IFE08 және Иорданиядағы IFE14-тен кейінгі белгілі бір тұрғыда үшінші жаттығу кезекті Кешенді далалық инспекциялық жаттығуларды (IFE26) ұйымдастыруды тағатсыздана күтеміз. Инспекция сол жерде Шарт күшіне енгеннен кейінгі тексеру режимінің маңызды құрамдас бөлігіне айналып, ядролық сынақ жарылысының болған/болмағанын түпкілікті растауды қамтамасыз етеді.

6. Біз ядролық қаруды таратпау туралы шартқа (ЯҚТШ) сәйкес ядролық қаруды таратпау және қарусыздану режимінің жетекші тірегі ретіндегі ЯСЖТШ рөлін растаймыз. ЯСЖТШ біздің ядролық қару сынақтарынан азат әлемге ұмтылысымыздың тиімді әрі практикалық шарасы ретінде танылады. Қазақстан жаһандық ядролық қарусыздану мен таратпаудың дәйекті жақтаушысы ретінде 2024 жылы ЯҚТШ 11-ші Шолу конференциясына Дайындық комитетінің 2-ші отырысына және 2025 жылғы наурызда Ядролық қаруға тыйым салу туралы шартқа қатысушы мемлекеттердің 3-ші конференциясына табысты төрағалық етті.

7. Біз бүгін барлық мемлекеттерді 2025 жылғы 3 қыркүйекте Нью-Йоркте Біріккен Ұлттар Ұйымының штаб-пәтерінде өтетін Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күніне арналған Бас Ассамблеяның Жоғары деңгейдегі пленарлық отырысына қатысуға шақырамыз.

8. Біз барлық мемлекеттерді ядролық сынақтарға қатысты қолданыстағы мораторийлерді қолдауға және, мүмкіндігінше, бекітуге шақырамыз. ЯСЖТШ-ға әлі қол қоймаған және/немесе ратификацияламаған мемлекеттерді Шартқа тездетіп қол қоюға және оны ратификациялауға шақырамыз. Біз Шарттың күшіне енуі үшін ратификациялары шешуші мәнге ие 2-қосымшада көрсетілген мемлекеттерді осы маңызды қадамды жасай отырып, ядролық қаруды таратпау мен қарусыздануға өз бейілділігін танытуға шақырамыз.

9. Біз БҰҰ Бас Ассамблеясының Төрағасы мен Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күніне орай жолдауларын құптаймыз және барлық мүдделі тараптарды, оның ішінде дипломаттарды, ғылыми ортаны, бұқаралық ақпарат құралдарын және үкіметтік емес ұйымдарды ядролық сынақтарға байланысты апатты қатерлер туралы кеңінен құлақтандыруға шақырамыз.

10. Бұл шешуші сәт. 2025 жылы біз бірқатар 80 жылдық маңызды оқиғаларды атап өтеміз: БҰҰ Жарғысының күшіне енуі, алғашқы ядролық сынақ, сондай-ақ Хиросима мен Нагасаки қалаларына жасалған ядролық шабуылдар. Біз өткеннен сабақ алып, бейбіт және қауіпсіз болашақты құру жолындағы ортақ ниетімізді қайта растауымыз қажет. Сонымен қатар біз келесі жылы ЯСЖТШ-ға қол қоюға ашылуының 30 жылдығын атап өтуді асыға күтеміз. Біз бәріміз Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шартты күшіне енгізу, ядролық сынақтардың міндетті түрде тұрақты әрі заңды жағдайда аяқталуын қамтамасыз ету және ядролық қарусыз болашаққа ұмтылу үшін қауымдаса отырып әрекет етуге тиіспіз.