Лизинг: Қазақстандағы ұғым және заңнама

Лизинг-бұл бір тарап (лизинг беруші) мүлікті сатушыдан сатып алатын және оны басқа тарапқа (лизинг алушыға) белгілі бір шарттарда уақытша иеленуге және пайдалануға беретін инвестициялық қызмет түрі. Лизинг шарты әдетте бір жылдан астам мерзімге жасалады және белгілі бір қаржылық міндеттемелерді қамтиды. Лизинг экономикада маңызды рөл атқарады, бұл бизнес пен жеке кәсіпкерлерге қажетті мүлікті бастапқы шығындарсыз пайдалануға мүмкіндік береді.

Қазақстандағы лизингтік заңнама

Қазақстандағы Лизинг бірнеше заңнамалық актілермен реттеледі, олардың негізгілері: "Қаржы лизингі туралы" және "Лизингті мемлекеттік реттеу туралы" заңдар. Бұл заңдар лизинг жұмыс істейтін құқықтық негіздерді анықтайды, лизингтік мәмілеге қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді, сондай-ақ барлық қатысушы тараптардың құқықтарын қорғалу шарттарын реттейді.

Лизингтің Негізгі Шарттары

Лизинг объектісін беру мына шарттардың кем дегенде біреуіне сәйкес келуі тиіс:

1. Меншікті беру: шартта лизинг объектісін лизинг алушының меншігіне өтуі немесе оған оны белгіленген баға бойынша сатып алу құқығы берілгені қаралуы керек.
2. Лизинг мерзімі: лизинг шарты, лизинг объектісінің пайдалы қызмет мерзімінің 75% -нан асатын мерзімге жасалуы тиіс.
3. Төлем құны: лизингтік төлемдердің дисконтталған құны лизингтің бүкіл мерзімі  бойы, жалға берілетін лизинг заты құнының 90% - нан асуы тиіс.

Лизингтік Мәмілеге Қатысушылар

Лизингтік мәмілеге қатыса алатын тұлғалар:

• Лизинг беруші: мүлікті меншікті немесе тартылған қаражат есебінен сатып алатын және оны лизинг алушыға беретін тарап.
• Лизинг алушы: лизинг шартының талаптары бойынша мүлікті қабылдайтын тарап.
• Сатушы: лизинг беруші мүлікті сатып алатын мәмілеге қатысатын тарап.

Лизингтің түрлері мен формалары

Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 шілдедегі № 78-II

«Қаржы лизингі туралы» заңының 3-бабы бойынша лизингтің негізгі формалары мен түрлері осылайша реттеледі:

1. Лизинг формалары:

• Ішкі лизинг: лизинг беруші мен лизинг алушы Қазақстанның резиденттері болуы қажет.
• Халықаралық лизинг: қатысушылардың бірі (лизинг беруші немесе лизинг алушы) Қазақстанның бейрезиденті болуы қажет.

1. Лизингтің түрлері:

• Қайтарылатын лизинг: сатушы лизинг объектісін лизинг берушіге сатады және оны бір уақытта лизингке алады.
• Қайталама лизинг: лизинг берушінің меншігінде қалған лизинг объектісі басқа лизинг алушыға лизингке беріледі.
• Банктік лизинг: банк лизинг беруші ретінде әрекет етеді.
• Толық лизинг: лизинг беруші лизинг объектісіне техникалық қызмет көрсетуді және жөндеуді жүзеге асырады.
• Сублизинг: лизинг алушы лизинг объектісін үшінші тұлғаларға жалға береді.
• Таза лизинг: лизинг алушы лизинг объектісіне техникалық қызмет көрсетуді және жөндеуді жүзеге асырады.
• Ислам лизингі: ислам құқығы қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады.

Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері

Қаржыландырудың бір түрі ретінде Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Оларды толығырақ қарастырайық.

Лизингтің артықшылықтары:

1. Бастапқы инвестицияларды үнемдеу: Лизинг қымбат жабдықты немесе көлік құралдарын біржолғы үлкен төлемді қажет етпей-ақ пайдалануға мүмкіндік береді, бұл басқа бизнес тапсырмалары үшін қаражатты қалдырады.
2. Шарттардың икемділігі: лизингтік шарттар әр түрлі жалдау мерзімдерін, мүлікті сатып алу нұсқаларын және төлем шарттарын ұсына отырып, бизнестің қажеттіліктеріне бейімделе алады.
3. Жабдықты жаңарту: Лизинг құрылғылардың ескіруін болдырмай, жоғары өнімділік пен бәсекеге қабілеттілікті сақтай отырып, жабдықты үнемі жаңартып отыруға мүмкіндік береді.
4. Ескіру қаупін азайту: Тез өзгеретін салаларда лизинг технологияның ескіруіне байланысты тәуекелдерді болдырмайды, өйткені Лизинг мерзімі аяқталғаннан кейін жабдықты жай ғана қайтаруға болады.

Лизингтің Кемшіліктері:

1. Пайдалану шектеулері: лизингтік шарттар мүлікті пайдалануға техникалық қызмет көрсету талаптары немесе белгілі бір пайдалану түрлеріне тыйым салу сияқты шектеулер қоюы мүмкін.
2.  Белгіленген міндеттемелер: лизингтік төлемдер міндетті және тұрақты болғандықтан, бұл қаржылық қиындықтар кезінде компания бюджетіне ауыртпалық түсіруі мүмкін.
3. Бухгалтерлік есеп және есеп беру: лизингтік операциялар мұқият есепке алуды қажет етеді және компанияның қаржылық есептілігін қиындатуы мүмкін.
4. Келісімшартты бұзуға байланысты тәуекелдер: лизинг шартын мерзімінен бұрын бұзу айыппұлдар мен қосымша шығындарға әкелуі мүмкін.

Лизинг Қазақстанда бизнесті дамыту үшін маңызды құралдардың бірі. Ол шағын және орта бизнес үшін қажетті мүлікті күрделі шығындарсыз пайдалануға мүмкіндік береді. Лизингтің дамуы кәсіпорындардың негізгі қорларын жаңартуға, олардың нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі мен тұрақтылығын арттыруға ықпал етеді.

Арайлым Калмухаметова